İDARİ YARGIDA YÜRÜTMENİN DURDURULMASI

İDARİ YARGIDA YÜRÜTMENİN DURDURULMASI

1. YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KURUMUNU DOĞURAN HUKUKİ SEBEPLER
1.1. GENEL OLARAK
Kamu hizmetlerinin devamlılık, kararlılık içinde ve etkin bir biçimde yerine getirilebilmesi için idarenin, kanunlarla görevli kılındığı alanlarda kamu gücüne dayanarak uyguladığı işlemlerin; yürütülmesi gerekli olma, icabında zor kullanarak uygulanma, hukuka uygun sayılma ve herkes tarafından uyulma zorunluluğuna ilişkin niteliklerini, dava sonuna kadar askıya alan bir başka ifade ile idari işlemlerin bahse konu vasıflarını etkisiz hale getiren ve idare hukukuna özgü bir yargı işlemi olan yürütmenin durdurulması “dava açılması idari işlemlerin yürütülmesini durdurmaz.” Kuralına istisna teşkil etmektedir. 1

Yürütmenin durdurulması kararının, idari işlemin niteliklerinden olan kanunilik ve hukuka uygunluğu askıya alarak, işlemin uygulanmasını dava sonuna kadar erteleyen yargısal karardır.

Yürütmenin durdurulması müessesesi kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması bakımından ziyadesiyle önemli bir unsurdur. Bu vasıta ile idare karşısında bireylerin ezilmemesi, korunması ve temel hak ve özgürlüklerinin teminat altına alınması sağlanmış olur. Aynı zamanda bu yolla telafisi güç veya imkânsız zararların veya olayların ortaya çıkması engellenir ve kamu yararının korunması, idareye işlemini gözden geçirme,

1 AKURAL Sami, İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması Ve Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Etki Ve Sonuçları, 1976, sahife 117

düzeltme imkânı verme ve idareyi tazminat mükellefiyetinden kurtarmak gibi faydaları bulunmaktadır.2

1.2. HUKUKİ SEBEPLER
Yürütmenin durdurulması müessesesinin iki tane temel hukuki sebebi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Hukuk Devleti olma gereği, ikincisi idari yargıda ikame edilen davanın yürütmeyi durdurmamasıdır. Aşağıda bu iki unsur detaylı olarak açıklanacaktır.

1.2.1.Hukuk Devleti İlkesi
Anayasa Mahkemesi 11.10.1963 tarihli 63/124 Esas, 23 Karar sayılı kararında hukuk devleti ilkesinin tanımı yapılmıştır. Bu tanım daha sonra birçok kararda kullanılmış ve temel tanım olarak kabul edilmiştir.

Anayasa Mahkemesi kararında; “Hukuk devleti insan haklarına saygı gösteren ve bu hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmeye kendini zorunlu sayan ve bütün faaliyetlerinde hukuka ve anayasaya uyan bir devlet olmak gerekir. Hukuk devletinde, kanun koruyucu organ da dâhil olmak üzere, devletin bütün organları üstünde hukukun mutlak bir hâkimiyeti haiz olması, kanun koruyucunun yasama faaliyetlerinde kendisini her zaman anayasa ve hukukun üstün kuralları ile bağlı tutması lazımdır”.3

2 ÇAĞLAYAN Ramazan, İdari Yargı Kararlarının Sonuçları Ve Uygulanması, 2000, sahife 91
3 ASLAN Zehreddin, İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması, 2001

Bu itibarla değerlendirildiğinde hukuk devletinin amacı, yönetim yetkisinin keyfi kullanılmasına bağlı olarak vuku bulacak olumsuz ve tehlikeli durumları en az seviyeye indirmek; istikrarsız, sarih olmayan ve geçmişe dönük geçmişe dönük kuralların neden olduğu kişisel hürriyet ve onur ihlallerini engellemektir.4

Yargı kararlarına uyulması Hukuk Devletinin olduğu kadar, uygar bir toplum olmanın da temelidir. Yargı kararlarına uyulmanın idare edenlerin keyfine bağlı olduğu bir toplumda hukuk güvenliği yok demektir. Hukuki güvensizlik her türlü güvensizliği davet eder. (Kıratlı, 5 s. 149).

Hukuk devletinden ve hukuki güvenlikten söz edebilmek için asgari olarak bulunması gereken kuralların ve müesseselerin bazı sosyal değerlere dayanması zorunludur. Bunlar:

1.2.1.1.İnsan Onuru
Bireylerin birbirlerine göstermek zorunluluğunda olduğu saygının dayandığı kişisel değere insan onuru denilebilir. Böyle bir değer, insanların kendine dönük olarak duyduğu özsaygıyı ifade etmektedir.

Adaletin değişmeyen iki yönü; eşitlik ve insan onurdur. Zira adil olmak, her şeyden önce hukukun herkesi onurlu bir insan saymasını zorunlu kılar. Hukuki eşitliğin temelinde de ahlaki bir ilke olan insan onuru bakımından eşitlik düşüncesi yatar.6

1.2.1.2.Adalet

4 ATAR Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, sahife 93-94
5 KIRATLI Metin, İdari Yargı Kararlarının, Özellikle Yürütmenin Durudurulması Kararlarının Uygulanmaması Konusunda T.B.B. Yönetim Kurulu’nun Görüşleri, 1975,sahife 4
6 KABAOĞLU İbrahim, Özgürlükler Hukuku, İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı Üzerine Bir Deneme, 1994, sahife 15

Adalet hukuk devletinin maddi unsurlarından birisi ve hatta en önemlilerinden biridir. Zira adaletin olmadığı bir yerde hukuk devletinden de söz edilemez.

1.2.1.3.Eşitlik
Hukuk önünde eşitlik, kamu otoritelerinin hiçbir ayrım gözetmeksizin herkese eşit muamele etmesi anlamına gelir ve böyle olması gerekir. Hukuk önünde herkesin eşit olduğu düşüncesi hukuk terminolojisinden ayrımcılık ve ayrıcalık kavramlarının çıkarılmasıdır.

Devlet bireylere eşit mesafede durmak zorundadır. Yalnız buradaki mutlak anlamda bir eşitlik değil, aynı konumda ve statüde bulunanlara eşit davranmak demektir. Yoksa devletin herkesi aynı işleme tabi tutacağı, herkese istisnasız aynı muameleyi uygulayacağı anlamına gelmez. Şayet böyle bir uygulama gerçekleşirse o zaman eşitsizlik söz konusu olacaktır.7

Anayasamızın da 10. maddesinde herkesin dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu düzenlemesi yer almaktadır.

1.2.1.4.Özgürlük
Özgürlük, kısıtlamaların ve engellerin olmaması anlamına gelmektedir. Özgür eylem ise tehdit ya da başka bir yolla dayatılan veya tayin edilen değil, gönüllü olarak iradeye bağlı olarak yapılan eylemdir. Ancak özgürlükle sorumluluk arasında sıkı bir bağ vardır. İnsan onuru, adalet, eşitlik ve özgürlük hukuk devleti ilkesinin maddi unsurlarıdır.

1.2.1.5.Demokrasi
Hukuk devleti, hürriyetçi bir rejimin varlığı, milli egemenlik ilkesi, katılımı sağlayan hür seçimler demokratik devletin gerekleri olarak sıralanabilir. Aslında görüldüğü gibi insan hakları, demokrasi, hukuk devleti iç içe girmiş ve karşımıza birbirlerinin unsuru olarak çıkan
kavramlardır.

7 AKYILMAZ Bahtiyar, İdare Hukuku, 2004, sahife 57

1.2.1.6.Temel Hak Ve Hürriyetlerin Güvence Altına Alınması
Hukuk devletinde hak ve hürriyetlerin tanınmış olması başlı başına yeterli olmamakla birlikte söz konusu hak ve hürriyetlerin korunmasına ve aranmasına yönelik yolların açık tutulması şarttır.

Bireyler herhangi bir engel ya da yasaklama ile karşı karşıya kalmadan haklarını arayabilmelidir.

Bu kapsamda 2001 yılında yapılan anayasa değişikliği ile herkes meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip olduğu hüküm altına alınmıştır.8

1.2.1.7.Kuvvetler Ayrılığı
Kuvvetler (erkler) ayrılığı ilkesi, hukuk devleti ilkesinin önemli unsurlarından biri olup, yasama fonksiyonunun yürütmeden ayrı bir organın elinde bulunması, diğer yandan da yargı fonksiyonunu ifa eden organın bağımsız ve tarafsız hakim ve savcılar eliyle yürütülmesi
anlamına gelmektedir.

1.2.1.8.Yargı Organının Bağımsızlığı Ve Hakimlik Teminatı
Bağımsızlık, bir kişi veya organın, diğer kişi ve organlarla olan her türlü ilişkilerinde, onlardan emir ve talimat almamaları, onların etki, telkin ve müdahalesine maruz kalmadan faaliyette bulunması anlamına gelmektedir.

Hukuk devleti ilkesinin söz konusu olabilmesi için yargı organının yasama ve yürütmeye karşı bağımsız olması gerekir. Anayasamızda, hiçbir organ, makam, merci veya

8 1982 Anayasası, m. 36

kişinin yargı yetkisini kullanan hâkimlere ve mahkemelere emir ve talimat veremeyeceği, tavsiye ve telkinde bulunamayacağı düzenlemesi yer almaktadır.9

1.2.1.9.Belirlilik İlkesi
Belirlilik ilkesinin kapsamında kanunsuz suç ve ceza olmaz, kanunların geriye yürümezliği, tabii hâkim, idarenin açıklılığı bulunmaktadır. Dolayısıyla belirlilik ilkesi birkaç unsuru bünyesinde bulundurmaktadır.

1.2.1.10.Yasamanın Yargısal Denetimi
Anayasamızın 11. maddesinde anayasa hükümlerinin yasama organını bağlayan temel hukuk kuralları olduğu belirtilmiştir.31 Buna göre bir hukuk devleti olan Türkiye’de yasama organı Anayasaya aykırı kanun kabul etmemelidir.

Aksi halde kanunun anayasaya aykırılığı nedeniyle Anayasa Mahkemesince iptaline karar verilebileceği gibi Anayasamızda öngörülmemekle birlikte Yüksek Mahkemenin içtihatlarıyla geliştirilen kanunların yürütülmesinin durdurulmasına karar verilebilir.

1.2.1.11.Yürütmenin Yargısal Denetimi
Hukuka bağlı devlet ilkesinin en önemli sonuçlarından birisi, yönetimin eylem ve işlemlerinin tarafsız ve bağımsız mahkemelerce denetime tabi tutulmasıdır.10

1.2.1.12.İdarenin Kanuniliği
İdare, yürürlükteki kanunlara, hukukun genel ilkelerine saygılı olmalıdır. Bu görev, hukukun üstünlüğü ilkesinin tabii bir sonucudur. Bu ilke idare açısından bir yükümlülük getirmektedir. 11

9 1982 Anayasası, m. 138
10 ALPAR Erol, Yönetimin Hareket Serbestîsi Alanının Yargısal Denetimi ve Sınırları, sahife 1
11 AKYILMAZ, sahife 85

Bu yükümlülüğe göre idare, eylem ve işlemlerinde hukuka uygun davranmalıdır. İdare hem teşkilat hem de faaliyet olarak kanuna dayanmak zorundadır. Anayasamızın 123.maddesinde bu husus vurgulanmıştır.12

1.2.1.13.Devletin Mali Sorumluluğu
Hukuk devleti ilkesi idarenin kendi eylem ve işlemlerinden doğan zarardan sorumlu tutulmasını gerektirir. İdare, bazen yaptığı faaliyetler sebebiyle şahıslara ve kuruluşlara zarar verebilir.

Zarara uğrayan kişiler, idarenin faaliyetin sonucu uğradıkları bu zararın tazminini idareden isteyebilirler. Şayet idare bu zararı karşılamazsa ilgili yargı yoluna başvurarak zararın tazminini isteyebilir.

1.2.1.14.Kazanılmış Haklara Saygı
Kamu hukukunda en çok tartışılan konu kazanılmış hak (müktesep hak) kavramıdır. Bununla birlikte toplum hayatında kişiler çeşitli kanunlar dolayısıyla kazandıkları haklarını, kanun değişiklikleri ile kaybetmek istemezler.

Şu bir gerçektir ki, insanlar sahip oldukları hakları kullanarak, bu hakları kullanma açısından belirli alışkanlıklar edinirler. Bu hakların kaybı ise insanlara üzüntü, hatta acı verebilir.

12 1982 Anayasasının 123. maddesinde, “idare kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.” hükmü yer almaktadır.

Bu nedenle, hukuka saygılı idare veya hukuk devleti ilkelerine riayetkâr idare, kazanılmış haklara uygun davranmayı, kendine temel görev kabul etmelidir.13

Demokrasi, temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması, kuvvetler ayrılığı, yargı organının bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı, belirlilik ilkesi, yasamanın yargısal denetimi, yürütmenin yargısal denetimi, idarenin kanuniliği, devletin mali sorumluluğu, kazanılmış haklara saygı da şekli unsurlarıdır.

1.2.2.İdari Yargıda Dava Açılmasının İşlemin Yürütülmesini Durdurmayacağı İlkesi
İdari işlemlerde temel kural olarak; aleyhine idari yargıda dava ikame edilmiş olması, o idari işlemin yürütülmesini durdurmaz. İdare, işlem aleyhine dava ikame edilmiş olsa dahi işlemini yürütmeye devam eder ve işlem tüm sonuçları ile hukuki olarak varlığını sürdürür.
Bu bağlamda bireylerin idari işleme iptal davası açmış olmaları; kişilere işleme uygun hareket etmeme imkânı sağlamaz. İdari işlem yargı kararıyla iptal edilinceye ya da idarece geri alınıncaya kadar etkili olarak geçerliliği korur ve yürütülmeye devam eder. İşlem mahkemece iptal edilmesi halinde; tamamen ortadan kalkar ve daha evvel bu işleme dayanılarak yürütülen işlemler hiç yürütülmemiş sayılır.

Bu bağlamda “yürütmenin durdurulması kurumu”, idari işleme karşı açılan iptal davası hakkında bir karar verilinceye kadar işlemin yürütülmesinin durdurulması imkânı sağlayan bir müessesedir.

Başka bir anlatım ile işlem hakkında yargı merciince esas hakkında bir karar verilinceye kadar işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilirse işlemin kişileri bağlama ve bireylerin işleme uyma yükümlülükleri askıya alınmış olur.

13 ÖZER Attila, Anayasa Hukuku, 2003, sahife 101

1.2.2.1.İdari İşlem Kavramı Ve Genel Özellikleri
İdare veya idare adına hareket eden özel hukuk kişilerince kamu gücü kullanılarak yapılan doğrudan veya belli bir süreç içinde rızaları olsun ya da olmasın kişi veya nesnelerin hukuki durumlarını etkileyen kamusal nitelikli tek yanlı irade açıklamalarıdır.14

İdari işlem, kamu gücü ayrıcalığı içeren hukuki işlemlerdir. İdari işlem, hukuki sonuç doğurmaya yönelik, kamu gücü ayrıcalığına dayanan irade açıklamalarıdır.15

İdari işlemler hukuka uygunluk karinesinden yararlanırlar. İdari işlemler yargı kararıyla iptal edilinceye kadar hukuka uygun sayılırlar ve icrai sonuçlarını doğurur. İdari işlemler, doğduktan sonra yürürlüğe girmiş olsun/olmasın “aksine işlem” ilkesi ile “yetkide ve usulde paralellik” ilkesi izlenerek, yani aynı usul şekil kuralları uygulanmak ve asıl işlemi yapmağa yetkili makam tarafından tesis edilmek koşulu ile ilke olarak, kısmen veya tamamen kaldırılabilir.16

1.2.2.2.İptal Davası Nitelikleri
İdari yargı alanında yürütmenin durdurulması kurumunun hukuki mahiyeti ve niteliğinin saptanabilmesi için öncelikle; idare hukukuna özgü olan iptal davalarının genel olarak incelenmesinde fayda vardır. Neticeten yürütmenin durdurulması kararları idari işlemin iptali istemiyle açılan davalarda verilmektedir.

14 AKYILMAZ Bahtiyar, İdari İşlemin Yapılış Usulü, 2000, sahife 31
15 GÖZLER Kemal, İdare Hukuku Dersleri, 2002, sahife 200
16 İstanbul Barosu Dergisi, Sait GÜRAN, “İdari İşlem ve İdari Yargının Kuruluş ve İşleyişine İlişkin Temel Esaslar”,C. 77, S. 1-2-3, Mart 2003, sahife 9

Kişilerin, isteklerinin yerine getirilmesi veya anlaşmazlıklarının giderilmesi için idari yol ve yöntemleri kullanmak suretiyle, söz konusu hususları çözümlemek istemeleri çok doğal bir olaydır.

Bu bağlamda; kişilere kanunlarda değişik adlar altında, örneğin, idari başvuru, şikâyet, itiraz gibi, tanınmış bir haktır. Ancak, problemlerin bu yollarla giderilmesi her zaman mümkün değildir.

Neticeten, idare kamu gücü denilen üstün ve ayrıcalıklı yetkiler kullanmak suretiyle faaliyetlerde bulunduğu için kişilerin iradelerinin her zaman dikkate alınmamaktadır.

İptal davası kamu hukuku alanının en önemli ve en fonksiyonel davasıdır. İptal davaları özel hukuk alanında bulunmayan, tamamen idare hukukuna özgü davalardır. Bu dava ile idarenin kamu gücü kullanmak suretiyle tek yanlı iradesiyle almış bulunduğu kararların hukuka uygunluk denetimi yapılır.

İptal davası idari işlemin hukuka aykırılığı dolayısıyla iptalini, işlemin hukuki etkilerini ortadan kaldırmayı amaç edinen, bu niteliğiyle de “objektif dava” olarak adlandırılan bir davadır. İptal davasında temel amaç, hukuka aykırı idari işlemleri ortadan kaldırmak suretiyle
hukuk düzenini korumaktır. Bu sebeple de iptal davası taraflar arasındaki bir uyuşmazlık olarak nitelendirilemez, zira iptal davası kişinin ihlal edilmiş bulunan hakkını tazmin ve telafi etmek yönünde amacı olmayan, kamu düzeni yönü de öne çıkan, hukuk devleti garantisi olan bir davadır.

Davanın konusu hukuka aykırı bir idari işlemdir, yani dava hukuka aykırı işlemi yapmış olan idareye değil, hukuka aykırı işleme karşı açılmıştır.17

17 SEZGİNER Murat, Ayrılabilir İşlem Kuramı, 2000, sahife 17-18

1.2.2.3.Nedenleri
1.2.2.3.1.İptal Davasının Objektif Niteliği
İptal davalarında ne davacının durumu ne de davalının sübjektif bir hakkı ve şahsi durumu söz konusudur. İşlemin hukuk sistemine, objektif hukuk kurallarına uygun olup olmadığı araştırılır. Eğer dava iptal ile sonuçlanırsa etkisi yine işlem üzerinde ve objektif 18 hukuk âleminde görülecektir.

1.2.2.3.2.İdarenin Kamu Yararı Amacı
Kamu yararını tanımlama yetkisi, devletin yetkili organına aittir. Gerçekten bir faaliyetin kamu yararı amacına yönelik olup olmadığı konusunda tam bir görecelik ilkesi söz konusudur.

İdare kamu ihtiyaçlarını gidermekle yükümlüdür. İdare yapmış olduğu işlemlerde kamu yararını gerçekleştirme gayesi gütmektedir. Bireylerin tesis edilen her işleme karşı dava açmaları üzerine işlemin yürütülmesi kendiliğinden duracak olursa o zaman idare çalışamaz
hale gelir, oysaki idare süratli, düzenli, istikrarlı ve verimli bir şekilde çalışarak toplumun ihtiyaçlarını gidermelidir.

Dolayısıyla haklı ya da haksız yere dava açılması işlemin yürütülmesini kendiliğinden durdurursa idarenin eli kolu bağlanmış ve iş yapamaz hale gelmiş demektir. Kanunları uygulamakla yükümlü bulunan idare üstün kamu gücüne dayanarak tesis ettiği işlemlerin hukuka ve yasalara uygun olmasına dikkat etmelidir.

Amaç sadece idarenin yapmış olduğu işlemi yürütmek değil, işlemin mevzuata uygun olması ve kamu hizmetinin görülmesinin hukuk çerçevesinde yerine getirilmesidir.

18 ÇAĞLAYAN, sahife 106

1.2.2.3.3.Kuvvetler Ayrılığı İlkesi
İdari ve yargısal otoritelerin ayrılığı ve birbirlerine karşı bağımsızlığı ilkesi gereğince, yargı mercileri idareyi herhangi bir hal şeklini uygulamaya zorlayamazlar, onun yerine geçip icrai karar alamazlar. İdari dava açılmakla yürütmenin kendiliğinden durmaması, aynı
zamanda bu ilkenin de gereğidir.

1.2.2.3.4.İdari İşlemin İcrai Olması Ve Resen İcra İlkesi
İdarenin tek yanlı irade açıklaması ile hukuki sonuç doğuran işlemleri için icrai işlem, etkili işlem, kesin ve yürütülmesi gerekli işlem gibi kavramlar kullanılmıştır.

İcrailik idarenin iradesinin açıklanmak suretiyle mevcut hukuk düzeninde etkiler yaratması, hukuki sonuçlar ortaya çıkarmasıdır. Bu anlamda idari işlemin hukuk yönünden etkisi ani ve geneldir.

İcrailik ile kastedilen husus, işlemin hukuki etkisidir. İşlemin yürürlüğe girmesi, kesin olması, kişinin menfaatini ihlal etmesi gibi hususlar işlemin icrailiği ile ilgili değil; işlemin iptal davasına konu olup olamaması ile ilgili bir husustur.19

1.3. YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KURUMUNUN ÖNEMİ VE YARARI
İdari yargıda yürütmenin durdurulması kararlarını, bir idari davada, davacının istemi üzerine, yargı yerinin bir idari işlem ya da yargı kararının uygulanmasını dava sonuna kadar ertelenmesi olarak tarif edilebilir. Yürütmenin durdurulması kararı, idari işlemin uygulanmasını erteleyen geçici bir önlemdir.20

19 AKYILMAZ, sahife 100
20 ASLAN, sahife 27

1.3.1.Yürütmenin Durdurulması Kararının Önemi Ve Yararı
İdare kendisine verilen görevleri yerine getirmek için bir takım işlem ve eylemler yaparken, kamu yararı ve gücünden kaynaklanan üstün yetkiler ile donatılmıştır.

Bu yetkisini kullanarak bir işlem tesis eden veya eylemde bulanan idarenin bu faaliyetleri, yargı yerlerince hukuka aykırılığının tespitine kadar hukuka uygun kabul edilir.

İdare, kamu hizmetlerini kamu gücü ayrıcalıkları dediğimiz üstün hak ve yetkilerini kullanarak aldığı kararlarla yürütür. Hiçbir makam veya kuruluşun izni ya da onayı olmaksızın kendiliklerinden yürütülme özelliğine sahiptirler. 21

İdare tarafından tesis edilen bu işlemlerden hukuka uygunluk karinesinden yararlandıklarından bu işlemlere karşı dava açılması işlemin yürütülmesini kendiliğinden durdurmaz.

Kural olarak İdari işleme dava açılmasının işlemin yürütülmesini durdurmayacağı ilkesi 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 27. maddesinde açıkça belirtilmiştir. Bu kuralın istisnası da yine aynı kanun maddesinde belirtilmiştir. Buna göre vergi mahkemelerinde, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil işlemini durdurmaktadır.

21 YAMAN Murat, Açıklamalı İçtihatlı Dilekçe Örnekli Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanunu, 2006, sahife 489

Öte yandan, yürütmenin durdurulması, yargısal bir karar olmakla beraber, başlı başına bir dava değil, iptal istemi sürülebilecek bir husustur. İptal davası içinde bir önlem niteliğindedir. 22

Bu bağlamda, iptal davası önkoşullar yönünden reddedilirse, yürütmenin durdurulması için gereken koşullar gerçekleşmiş olsa bile böyle bir karar verilemez.23

İdarenin gücü, onun adına hareket edenlerin gerçek kişiler olmaları nedeniyle yetkilerini kötüye kullanabilmeleri olasılığı ve idari işlemlerin gerçekleştikleri andan başlayarak kanunilik karinesi uyarınca hukuka uygun var sayılıp en azından hukuk alanında etkilerini göstermeleri ve çoğu kez idare tarafından da doğrudan yürütülüp gereklerinin yerine getirilmesi, iptal davalarını yargısal korunma ve hukuk devletinin ve önemli kurumu haline getirmiştir.

Hukuk devletinin ilkesinin temel güvencesi olan iptal davalarını çoğu kez anlamlı kılan da, yargı yerinden ancak böyle bir davanın açılmış olması koşuluna bağlı olarak istenebilecek yürütmenin durdurulması kararlarıdır.24

1.3.2.Yürütmenin Durdurulması Kararının Hukuki Niteliği Ve Şartları İle Özel Durumlar
1.3.2.1.Yürütmeyi Durdurma Kararlarının Hukuki Niteliği
İdari yargıda yürütmenin durdurulması kararlarını, bir idari davada, davacının istemi üzerine, yargı yerinin bir idari işlem ya da yargı kararının uygulanmasını dava sonuna kadar

22 ALFA İlhan Özay, Günışığında Yönetim Yargısal Korunma, 1996, sahife 151
23 ASLAN, sahife 27
24 ALFA, sahife 54-55

ertelenmesi olarak tarif edilebilir. Yürütmenin durdurulması kararı, idari işlemin uygulanmasını erteleyen geçici bir önlemdir.

1.3.2.2.Yürütmenin Durdurulması Kararları Ve İptal Kararları-İhtiyati Tedbir Kararları- Ara Karar
1.3.2.2.1.İptal Kararları Bakımından
Daha evvel yukarıda izah ettiğimiz üzere; yürütmenin durdurulması istemi bir dava türü değildir. Zira 2577 Sayılı yasada sayılan idari dava türleri arasında sayılmamıştır.25

Yürütmenin durdurulması kararları idari işlemin iptali istemiyle açılan davalarda verilebilir olup iptal davası ile birlikte istenebilecektir. Dolayısıyla iptal kararları ile yürütmenin durdurulması kararları arasında benzer noktalar bulunsa da farklı noktalar da bulunmaktadır.
İptal davası;

a. İşlemin hukuka uygunluğunun denetimi için açılabilir. Yerindelik denetimi yapılamaz. Zira o zaman idarenin yerine geçilmiş olur.
b. Bir idari kararın tümünün ya da bir bölümünün iptal edilmesini sağlar.
c. İptal davası açılabilmesi için davacının hakkının ihlal edilmiş olmasına gerek yoktur, menfaatinin ihlal edilmesi yeterlidir. Menfaat ihlalinin yargı yerlerince dar ya da geniş yorumlanması idarenin yargısal denetime tabi olmasıyla ilgilidir.

25 DEMİRKOL Selami- BAŞ Zuhal Bereket, İdari Yargıda Dava Açma ve Davaların Takip Usulü, 2005, sahife 126

d. İdarenin yürütülmesi gerekli ve tek yanlı işlemleri iptal davasına konu olur. Açıklayıcı, yol gösterici, bilgi verici, hazırlık işlemleri iptal davasına konu olmaz. İptal davasına ilişkin olarak yapılan bu açıklamalar yürütmenin durdurulması açısından da geçerlidir.

Ancak yukarıda belirtildiği gibi iptal kararları ile yürütmenin durdurulması kararları arasında faklılıklar da bulunmaktadır:

a. Bir davada iptal kararı vermek, dava konusu idari işleminin hukuka ve mevzuata aykırı olduğunun tespit edilmiş olması demektir. Oysa yürütmenin durdurulması kararında böyle olmayabilir, dava aşamasında ortaya çıkacak yeni durumlar davanın gidişini ve sonucunu değiştirebilir ve başlangıçta açıkça hukuka aykırı bulunmasına karşın idari işlem hakkında esastan ret kararı verilebilir.26

Bu haliyle yürütmenin durdurulması kararı geçici bir nitelik taşır ve işlemin uygulanmasını belli bir sürede ve en geç dava sonuçlanıncaya kadar engeller.

İdari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmesi dava konusu edilen işlemin esasta da hukuka aykırılığı nedeniyle iptal edileceği anlamına gelmez. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, eğer işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmiş ise esasta da
genel olarak işlemin iptaline karar verildiği görülmektedir.

Fakat işlemin yürütülmesinin durdurulması karar verilmiş olması her zaman için işlemin iptaline karar verileceği anlamına gelmez. Aynı şekilde yürütmenin durdurulması isteminin reddi halinde de davanın esastan reddedileceği anlamı çıkarılamaz.

26 ASLAN, sahife 32

Zira yürütmesi yönünden reddedilen işlemlerin esasta iptal edildiği sıkça görülmektedir. Çünkü yasa koyucu yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesini çok ağır koşulların birlikte gerçekleşmesi şartına bağlamıştır.

b. İptal kararı uyuşmazlığı çözen, kesin hüküm teşkil eden kararlar iken yürütmenin durdurulması kararı sadece hukuka uygunluk karinesinden yararlanılarak icra edilen işlemin sonuçlarını doğurması askıya alınmış olur.
c. İptal kararları sonucu idare tarafından bir takım işlem ve eylemlerde bulunulması gerekir. Yürütmenin durdurulması kararlarında ise idarenin çoğu kez aktif olarak bir şey yapması gerekmez, pasif kalması yeterlidir. Yürütmenin durdurulması yargısal bir karar olmakla birlikte başlı başına bir dava olmayıp iptal davası ile ileri sürülebilecek bir husustur. İptal davasına sıkı sıkıya bağlı ve ondan ayrılmayan bir kurumdur.

Öyle ki, iptal davası ön koşullar nedeniyle reddedilirse (ilk inceleme sonucu 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunun 14. maddesinde belirtilen nedenlerden dolayı) yürütmenin durdurulması için gereken koşullar gerçekleşmiş olsa bile yürütmenin durdurulması kararı verilemez.

1.3.2.2.2.İhtiyati Tedbir Kararları Bakımından
İhtiyati tedbir, davacının davayı kazanması halinde dava konusu mala kavuşmasını daha dava sırasında (hatta davadan önce) emniyet altına almaya yarayan tedbirlere denmektedir27

Davanın ikamesi ile hükme bağlanması arasında geçen uzunca bir zaman müddeabihin (dava konusu şeyin) çeşitli şekillerde değişikliklere maruz kalmasına veya maruz

27 a.g.e, sahife 35

bırakılmasına neden olabilmektedir. Bu bağlamda bir ihtimal davanın sonunda alınacak olan hükmün icra edilebilmesi artık mümkün olmayabilir. İşte bu tehlikeyi bertaraf etmek amacıyla ihtiyati tedbir müessesi tanzim edilmiştir.

Menkul malların yediemine teslimi, gayrimenkuller üzerine ihtiyati tedbir konulması, çekişmeli şeyin muhafazası için, geciktirilmesinde tehlike veya önemli zarar olacağı anlaşılan hallerde amaç, konu ve usule uygunlukların bulunması halinde ihtiyati tedbir kararı verilebilir.

Bu kapsamda anlaşılacağı üzere; idari yargıdan tesis edilen yürütmeyi durdurma kararı ile adli yargıda ki ihtiyati tedbir kararı nitelik bakımından çok farklı olup; yürütmeyi durdurma kararlarının böyle bir amaç veya işlevleri yoktur. İdari yargıda hâkimin görevi, uyuşmazlıkların kesin çözüme bağlama süreci içerisinde idari işlemlerin özelliğini ve yürürlüğünü dikkate alarak, tarafların hukukunu etkin biçimde kollamaktır.

Danıştay 3. Dairesi 1978/1158 E., 1213 K. Sayılı 22.11.1978 tarihli kararı ile “ Yürütmenin durdurulması müessesesi, idari yargıya özgü ve onun en önemli dava türü olan iptal davalarının ayrılmaz bir unsuru olup adli yargıda yer alan ihtiyati tedbir gibi bir usul hükmü olarak nitelendirilmesi de doğru olamaz. ” şeklinde konuyu özetlemiştir.

1.3.2.2.3.Ara Karar Bakımından
Ara kararlar yargılamaya son vermeyen, onu yürütmeye, ilerlemeye yarayan kararlardır. Ara kararların ortak niteliği, mahkemenin davadan el çekmeyip bilakis devam etmesidir ki, uyuşmazlığın esastan çözülmesine bir adım daha yaklaşılmasıdır. Yani ara kararla amaçlanan uyuşmazlık konusu olayı mevzuatın öngördüğü biçimde usulüne uygun olarak çözüme kavuşturmaktır.

İdari yargılama usulünde re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Mahkeme veya hâkim uyuşmazlığın çözümü için gereli olan her türlü bilgi ve belgeyi yapacağı ara kararla davanın taraflarından veya başka bir kişi veya kurum ya da kuruluştan sorar ve ister.

Yürütmenin durdurulması kararı da uyuşmazlığı esastan sona erdirmeyip işlemin sonuç doğurmasını askıya alması yönüyle ara karara benzese de yürütmenin durdurulması kararı ara kararı değildir. Zira yürütmenin durdurulması işleme yönelik bir koruyucu tedbirdir. Ara karar ile birisinin lehine oluşan kazanılmış hak mahkemeleri bağlar iken yürütmenin durdurulması kararının davacı lehine müktesep hak oluşturması söz konusu değildir. İdari işleme süresinde dava açılmadığının anlaşılması durumunda bu husus gözetilerek karar verilir.

Yürütmenin durdurulması için aranan şartlar gerçekleşmiş olsa işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilemez (adli yargıda zamanaşımı defi). Bir uyuşmazlıkta yürütme hakkında verilen karar esas yönünden mahkemeyi kesin bir şekilde bağlamaz.

Kısaca, yürütmenin durdurulması kararları davanın esasını etkilemediği halde, ara kararı, davanın ilerlemesi, gerekli bilgilerin toplanması ve ara karara verilen cevabın niteliği verilecek hükme etkisi olacaktır.

1.3.2.3.Yürütmenin Durdurulması Kararının Şartları
İdari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verebilmek için esasa ilişkin işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve uygulanması halinden giderilmesi güç zararlara neden olması şartlarının gerçekleşmiş olması yanında usule yönelik koşulların da bulunması gerekmektedir.

521 sayılı Danıştay Kanununa göre 1973 yılında 1740 sayılı kanun ile getirilen değişiklikten önceki uygulamada; kanunun 94. Maddesiyle getirilen düzenlemeye bağlı olarak kararlar tesis edilmekteydi. Bu düzenleme de herhangi bir koşul belirtilmemiş ve “ Danıştay’da idari dava açılması ve kanun yollarına başvurulması itiraz olunan idari işlemlerin veya kanun yollarına başvurulması itiraz olunan idari işlemlerin veya yargı kararının yürütülmesini durdurmaz. Şu kadar ki, Dava Daireleriyle Dava Daireleri Kurulu taraflardan birinin isteği halinde, teminat karşılığında yürütmenin durdurulması karar verebilir” şeklindeydi.

Bu düzenlemeye göre tesis edilen kararlarda iki temel unsur yer almaktaydı bunlar: “işlemin veya kararın iptal edilmesi ihtimalinin galip olması” bununla birlikte “telafisi imkansız zararların meydana gelmesi konusunda ciddi bir belirtinin olması”’dır.

Ancak bu düzenleme tamamen takdir yetkisine dayalı olması ve genel koşulları belirleyememesi nedeniyle çeşitli tartışmalar ve kamuoyu tarafından tartışılan kararların tesisine neden olması nedeniyle 1973 yılında 1740 sayılı kanun ile getirilen değişiklik ile “telafisi güç durumlar ortaya çıkması veya dilekçede ileri sürülen hususların dosyanın durumuna göre ciddi ve idari veya yargı kararlarını iptalini haklı gösterecek nitelikte olması halinde” yürütmeyi durdurma kararı verilebileceği hükmü getirmiştir.28

2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununa göre yukarıda izah olunan durumlarda göz önünde bulundurularak aşağıdaki düzenlemelere yer verilmiştir:

1.3.2.3.1.Esasa İlişkin Şartları
1.3.2.3.1.1.Telafi Güç Ve İmkânsız Zarar Doğması Şartı
İdari yargı yeri, idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç zararların doğma olasılığı bulunup bulunmadığı, dava konusu işlemin davacının hukukunda meydana getireceği değişiklikleri, bu değişikliklerin etki ve sonuçlarını araştırarak saptamaya çalışır. Hangi

28 ASLAN, sahife 40-41-42-43

hallerde telafisi imkânsız zararının doğacağının takdiri mahkemeye aittir. Bunun tespitine yönelik herhangi bir belirti de mevzuatımızda düzenlenmemiştir.

Almanya Anayasa Mahkemesi, kararlarında gelecekte oluşabilecek telafi edilmezliğin sonuçlarının taraflar açısından ne olduğunu, neyin telafi edilemez olacağı veya taraflar açısından neyin beklenebilir olduğunu, nelerin tahammül edilebilir olduğunu değerlendirirken, genellikle bir varsayımdan hareket eder. Bu aynı zamanda zararın niteliğini saptama amacını güder. Mahkeme yürütmeyi durdurmayı gerektiren bir zarar olup olmadığını saptarken soyut kriteri somut uyuşmazlığa uygulama yolunu tercih etmektedir. Almanya Anayasa Mahkemesi yürütmenin durdurulması kararının yasama ve yürütmenin kararlarına bir müdahale olduğu noktasından hareketle bu yetkisini dikkat ve özenle kullanması gerektiğini sık sık vurgulamaktadır.29

Telafisi güç veya imkânsız zararların mutlaka maddi olması gerekmemektedir. Bazı durumlarda bu zarar manevi de olabilir. Zararın maddi olması durumunda ise, maddi zararın kişilerin ekonomik durumlarına göre farklılık arz etmektedir. Aynı maddi rakam ekonomik
durumu iyi olan kişiler için telafisi güç veya imkânsız durum oluşturmamakta iken; ekonomik durumu bozuk olanlar için telafisi güç zararların doğmasına neden olabilmektedir.

Uğranılan zarar maddi veya manevi nitelikte olabilir. İşlemin uygulanması halinde, muhatabın maddi veya manevi yönden zor durumda kalması ve bu zor durumun tahammül edilmesi güç ağırlıkta olması kanunun kabul ettiği giderilmesi güç veya imkânsız zarar deyiminin objektif niteliğini belirler.

29 DOĞAN İlyas, Alman ve Türk Anayasa Yargısında Yürürlüğü Durdurma,2. (Tıpkı) Baskı, Diyarbakır Nisan 2000. sahife 114

Kişilerin, kendileri açısından uğradıkları zararları giderilmesi güç olarak görmeleri doğaldır. Zararın güç ve imkânsız zarar niteliği objektif olmalıdır. Yani herkes için aynı anlama gelebilecek vasıfta giderilmesi güç veya imkânsız zarar söz konusu olmalıdır.30

Dolayısıyla davacının uğradığı zararın giderilmesi güç veya imkânsız niteliğinde bulunup bulunmadığı mahkeme gerekli araştırmayı re’sen yaparak kendisi belirleyecektir. Uygulamada idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğacağı
sonucuna varıldığında işlemin hukuka aykırılık şartı taşıyıp taşımadığı ile ilgilenilmeksizin işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilebilir.

Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne şube müdürü olan ve adı geçen Genel Müdürlüğün 5273 sayılı Kanun ile kapatılmasından sonra Bayındırlık ve İskân Bakanlığı İstanbul İl Müdürlüğü emrine şube müdürü olarak atanan davacının

15.7.2005 tarihli ve 16825 sayılı onayla bu defa aynı müdürlük emrine uzman olarak atanması işlemine bağlı olarak tesis edilen 18.8.2005 tarihli ve 9906 sayılı lojmandan çıkarılma işleminin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada İdare Mahkemesi;

”2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 4001 sayılı Kanunla değişik 27. maddesinin 2. bendinde; Danıştay veya İdari Mahkemelerin idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı
olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verebilecekleri hüküm altına alınmıştır. Bilindiği üzere idari yargı yerinde dava açılması, idari işlemin, yürütülmesini durdurmaz. İdare işlemini icra eder. Ancak işlemin icrasının, ilgilinin giderilmesi mümkün

30 KARAVELİOĞLU Celal, Açıklama ve Son İçtihatlarla İdari Yargılama Usulü Kanunu, C. 2, 6. Bası, Ankara 2006., sahife 1288-1289

olmayan zararına sebep olduğu hallerde, ihtiyati tedbir olarak yürütmenin durdurulması yolu benimsenmiştir.

Her ne kadar, gerek Anayasanın 125. gerekse 2577 sayılı Kanunun 27. maddesinde idari işlemin açıkça hukuka aykırı ve icrası halinde telafisi güç ve imkânsız zararların doğması şartlarının birlikte gerçekleşmesi halinde yürütmenin durdurulması kararı verilebileceği
öngörülmüş ise de T.C. Anayasasının 125. maddesinde “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.” hükmü getirilerek yargısal denetimin Hukuk Devleti anlayışının zorunlu unsuru olduğu da vurgulanmıştır.

Bu bağlamda, 2577 sayılı kanunun iptal davası açabilmek için öngördüğü 60 günlük süre dava açıldıktan sonra mahkemece yapılacak usulü işlemler için tanıdığı süreler gözetildiğinde idarece tesis edilen işlemde icra tarihinin belirtilmemiş ve hemen icra edilebilir
olması, söz konusu zaman aralığının dava açılması halinde mahkemece çözümlenebilmesine yetecek makul bir süreden az olması ve yine işlemin icrası halinde doğacak zararın telafisi imkânsız olması halleri, hukuka aykırı bir durumun varlığını ortaya koymaktadır. Zira işlemin icrasından sonra hukuka uygunluk denetimi yapılarak uyuşmazlığın esasının çözümlenmesi suretiyle mahkemece verilen kararın artık uygulanma imkânı kalmayacaktır. Bu haliyle Anayasanın 125. maddesi ile tanınan yargısal denetimi engelleyecek nitelikteki idari uygulamaların Hukuk Devleti anlayışı ile bağdaştırılması da mümkün değildir.

1– Dava konusu işlemle bu işlemin dayanağını teşkil eden tüm bilgi ve belgeleri içeren işlem dosyasının davalı idareden istenilmesine,
2– Atama işlemine karşı açılan davada herhangi bir karar verilip verilmediği sorularak, karar verilmişse bir örneğinin taraflardan istenilmesine, davalı idarenin birinci savunması alınıp yürütmenin durdurulması istemi hakkında yeniden bir karar verilinceye ya da cevap
verme süresi geçirilinceye kadar KABULÜNE, davalı idarenin savunma yapabilmesi için 30 gün süre verilmesine, savunma verilmemesi halinde dosyada mevcut bilgi ve belgelere göre karar verileceği hususunun davalı idareye duyurulmasına” karar verilmiştir.31

Görüldüğü üzere işlemin hukuka uygun olup olmadığı tespit edilememekle beraber işlemin uygulanmasının davacının “telafisi güç ve imkânsız zararlarına neden olabilecek nitelikte” görülen işlemin yürütülmesinin geçici nitelikte de olsa durdurulmasına karar verilmiştir. Bu çerçevede yıkım, tahliye gibi işlemlerin uygulanmasının telafisi güç veya imkânsız nitelik taşıdığını söylemek de zor değildir.

1.3.2.3.1.2.Açıkça Hukuka Aykırılık Şartı
Bir işlemin hukuka aykırı olup olmadığı hususu ancak yargılamanın sonucunda anlaşılabilir. Zira taraflar iddia ve savunmada bulunduktan sonra işlemin hukuka uygun ya da aykırı olduğu sonucuna varılabilir.

Hukuka aykırılık iptal davası sonucunda anlaşılabilecek bir koşuldur. O halde açıkça hukuka aykırılık dava dilekçesinden veya davacı tarafından sunulan ek ve belgelerden anlaşılabilecek nitelikte olmadığından çoğu zaman yargı yerlerince davalı idarenin savunması

31İstanbul 4. İdare Mahkemesi, 8.5.2006 gün ve E 2006/1671 Sayılı Kararı benzer nitelikte İstanbul 4. İdare Mahkemesi 20.6.2006 gün ve E 2006/1917 Sayılı Dosyada “katkı payının yatırmayan öğrencinin üniversite ile ilişiğinin kesilmesi işlemine karşı açılan davada işlemin uygulanmasının davacının giderilmesi güç zararlarına neden olabileceği sonucuna varıldığından savunmaya kadar kabul kararı” verilmiştir. Aciliyet niteliği olan işlerde telafisi güç zararın gerçekleştiği kabul edilmekte, açıkça hukuka aykırılık şartının geçekleşip gerçekleşmediği tespit edilmeksizin yürütmenin durdurulması kararı verilebilmektedir.

alındıktan sonra yürütmenin durdurulması hakkında bir karar verilir. Hukuka aykırılığı tespit etmek yetkisi de mesleki bilgi ve formasyona sahip yargıç tarafından değerlendirilecektir.32

Ancak hukuka aykırılık da başlı başına yeterli değildir, yargıç işlemin açıkça hukuka aykırı olduğunu tespit etmelidir. Görüldüğü üzere kanun koyucu açıkça hukuka aykırılık şartının gerçekleşmesi koşulunu araması yürütmenin durdurulması kararını verilmesini zorlaştırma eğiliminde olduğunun göstergesidir. Zira işlemin açıkça hukuka aykırı olup olmadığı hususu dava dosyasının tekemmül etmesi ile anlaşılabilecek bir durumdur.

Dolayısıyla esasta tespit edilebilecek olan açıkça hukuka aykırılık şartının işin aciliyetinden dolayı öngörülen yürütmenin durdurulması müessesesi için aranması hukuk devleti ilkesine aykırılık teşkil eder.

12.855 YTL ecri misil bedelinin tahsili amacıyla düzenlenen ödeme emrine karşı açılan davada;

“Dava konusu ödeme emrinin dayanağını oluşturan ecrimil düzelteme ihbarnamesine karşı açılan davada ecrimisil düzeltme ihbarnamesinin yürütmesinin durdurulmasına karar verildiğinden ödeme emri ile tahsili istenilen ecrimisil bedelinin belirlenmesine ilişkin işlemin
(ihbarnamenin) mahkeme kararıyla yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmesi nedeniyle ortada kesinleşmiş ve tahsili gereken bir kamu alacağının varlığından söz edilemeyeceğinden açıkça hukuka aykırı olan ve uygulanması halinde davacının giderilmesi güç zararlarına neden olabilecek nitelikte bulunan dava konusu ödeme emrinin yürütülmesinin durdurulmasına” karar verilmiştir.33

32 ALFA, sahife 65
33 İstanbul 4. İdare Mahkemesi, 13.9.2005 gün ve E 2005/1609 Sayılı Kararı,

Bu kararda anlaşılacağı üzere işlemin (açıkça) hukuka aykırı olduğu tespit edilmiş ve bu aykırılığın da giderilmesi güç zararlara neden olabileceği anlaşıldığından yürütmenin durdurulması kararı verilmiştir. Yürütmenin durdurulması kararı verilmesindeki hareket
noktası açıkça hukuka aykırılıktır.

Mahkemelerce ise açıkça hukuka aykırılık şartından ziyade genel bir inceleme ile anlaşılan bir hukuka aykırılık tespit edildiği durumlarda da yürütmenin durdurulması kararı verilmektedir. Yani mahkemeler açıkça hukuka aykırılık şartı aramamaktadırlar. Öte yandan
yukarıda belirtildiği gibi açıkça hukuka aykırılığın dava dilekçesinden anlaşılması zor olduğundan şayet işlemin uygulanması halinde davacının giderilmesi güç zararları doğacaksa açıkça hukuka aykırılık şartı aranmadan işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar
verilebiliyor. Aynı şekilde işlemin açıkça hukuka aykırı olduğunun anlaşıldığı durumlarda da bu açıkça aykırılığın giderilmesi güç zararlara da yol açabileceği kabul edilerek işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilebiliyor.

Hukuka aykırılık kavramı da sadece kanuna ve mevzuata aykırılık hali ile sınırlı değildir. Eşitlik, adalet, hak ve nesafet kurallarına aykırılık hukuka aykırılık teşkil ettiği gibi yazılı olmayan ancak bağlayıcı niteliği olan hukuki teamüllere de aykırılık hukuka aykırılık
kapsamında değerlendirilir.

Koşulların Birlikteliği, idari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilebilmesi için bu iki koşulun birlikte gerçekleşmesi şartını aramaktadır. Ancak bu iki koşulun birlikte gerçekleşmesi zordur. 34

Kanun koyucu iki şartın birlikte gerçekleşmesi koşulunu araması yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesini zorlaştırma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Ancak

34 2577 Sayılı Yasa gereği açıkça hukuka aykırılık ve giderilmesi güç veya imkansız zararların birlikteliği, bkz. 2577 Sayıl Kanun 27/2 m.

hukuk devleti ilkesi gereği idarenin tüm işlemlerinin yargısal denetime tabi olmasının ve işleme dava açılmasının işlemin yürütmesini durdurmadığı göz önüne alındığında bu iki koşulun birlikte gerçekleşmesi şartının aranması pek yerinde olmamıştır.

Bu durumdan olsa gerek ki, uygulamada, işlemin telafisi güç zararlara yol açacak nitelikte olduğunun tespit edildiği durumlarda geçici nitelikte de olsa yürütmenin durdurulması kararı verildiğini belirtmiştik. Kaldı ki yargı kararları da bu doğrultudadır.35

1.3.2.3.1.3. 6352 sayılı Kanun’un 57. maddesiyle 2577 sayılı İdarî Yargılama Usulü Kanunu’nun 27. maddesinin 2. Fıkrası değişiklik

2.7.2012 tarihinde kabul edilen 6352 sayılı Kanun’un 57. maddesiyle 2577 sayılı İdarî Yargılama Usulü Kanunu’nun 27. maddesinin 2. fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

“2.Danıştay veya idari mahkemeler, idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda, davalı idarenin savunması alındıktan veya savunma
süresi geçtikten sonra gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verebilirler. Uygulanmakla etkisi tükenecek olan idari işlemlerin yürütülmesi, savunma alındıktan sonra yeniden karar verilmek üzere, idarenin savunması alınmaksızın da durdurulabilir.
Yürütmenin durdurulması kararlarında idari işlemin hangi gerekçelerle hukuka açıkça aykırı olduğu ve işlemin uygulanması halinde doğacak telafisi güç veya imkânsız zararların neler olduğunun belirtilmesi zorunludur. Sadece ilgili kanun hükmünün iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulduğu gerekçesiyle yürütmenin durdurulması kararı verilemez.”

35 İstanbul 4. İdare Mahkemesi, 8.5.2006 gün ve E 2006/1627, İstanbul 4. İdare Mahkemesi, 2.6.2006 gün ve E 2006/1812, ÖZAY’a göre “Hukuka aykırılığı yüzeysel olarak gözlemlemekle yetinip, işlemin uygulanması ile ortaya çıkacak durumu değerlendirmek ve hele iptal kararının uygulanabilmesi güçleşecekse yürütmenin durdurulması konusunda hiçbir duraksama geçirmeden karar vermek hukuk devletinin uyulması zorunlu kıldığı tek ölçüttür” Yargısal Korunma, sahife 81

2577 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 2. fıkrası değişiklikten önceki hali, Anayasa’nın

125. maddesinin 5. fıkrasının aktarılmasından ibaretti ve şu şekildeydi:

Görüldüğü üzere, 6352 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle, Danıştay ve idarî mahkemelerin yürütmeyi durdurma kararı verebilmesi için Anayasa’nın 125. maddesinde ifade edilen idarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması
ve idarî işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi şartına ilaveten davalı idarenin savunmasının alınması şartı eklenmiştir. Savunma süresi içerisinde savunma yapılmaması halinde ise savunma olmaksızın yürütmeyi durdurma kararı verilebilecektir.

Anayasa’nın 125. maddesinin 5. fıkrasının ifadesinden de anlaşılacağı üzere, yürütmeyi durdurma kararları açıkça hukuka aykırı olan bazı idarî işlemlerin uygulanması nedeniyle telafisi güç veya imkânsız zararların doğmasını engellemek amacıyla verilen ara kararlardır. Dolayısıyla istisnaî ve acil hallerde söz konusu tedbire başvurulur. Söz konusu tedbire keyfî şekilde başvurulmasını ve dolayısıyla idarenin işleyişinin yargı kararlarıyla kesintiye uğramasını engellemek amacıyla, Anayasa’da, yürütmeyi durdurma kararı
verilebilmesi için hem idarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması şartının, hem de işlemin hukuka açıkça aykırı olması şartının birlikte arandığı görülmektedir.

36 6352 sayılı Yargı Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yayın Yoluyla İşlenen Suçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun

6352 sayılı Kanun’la bu şartlara, yürütmeyi durdurma kararının verilebilmesi için davalı idarenin savunmasının alınması şartı eklenmiştir. Ancak, Anayasa Mahkemesi’nin 2006/20 esas sayılı, 2006/25 karar sayılı ve 22.2.2006 tarihli kararında yürütmeyi durdurma kararlarında davalı idarenin savunmasının alınmasının, mahkemelerin yürütmeyi durdurma konusunda karar vermesini geciktirmesi nedeniyle kişilerin telafisi imkânsız zararlara neden olacağı ifade edilmiştir.

İlgili olayda, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’yla Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu’nun işlemlerine karşı açılacak davalarda yürütmeyi durdurma kararı verilebilmesi için Kurul’un savunmasının alınması şart koşulmuştur. İlgili düzenlemede, davacı ve savunma
hakları arasında denge sağlamak amacıyla 30 günlük savunma süresi 7 güne indirilmiş olsa da Anayasa Mahkemesi ilgili düzenlemeyi iptal etmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin, idarî işlemlerle ilgili yürütmeyi durdurma kararı verilebilmesi için davalı idareden savunma
alınması şartıyla ilgili düşüncesi şu şekildedir:

“Anayasa’nın “Yargı yolu” başlıklı 125. maddesinin beşinci fıkrasında “İdarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idarî işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.”, maddenin gerekçesinde de yürütmenin durdurulması ile ilgili olarak “…hangi hallerde yürütmenin durdurulması kararı verilebileceği açıklıkla belirtilmek yoluna gidilmiştir. Bu şekilde, yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için madde de gösterilen iki şartın bir arada bulunması ve ayrıca gerekçe gösterilmesi gerekmektedir.” denilmiştir. Buna göre yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için “idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararın doğması” ve “İdari işlemin açıkça hukuka aykırı olması” koşullarının birlikte gerçekleşmesi gereklidir. Anayasa’da yürütmenin durdurulması ile ilgili olarak başka bir koşul bulunmamaktadır. Buna karşılık itiraz konusu kurala göre “idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararın doğması” durumu davanın ilk aşamasında belirlense bile yürütmenin durdurulması kararı verilemeyecek ve süresi kısaltılsa da öncelikle Kurumun savunması alınıp duruşma yapılacağından belli bir sürenin geçmesi gerekecektir. Bu itibarla itiraz konusu kural her ne kadar yürütmenin durdurulması koşullarını değiştirmemekte ise de, mahkemelerin bu konuda karar vermesini geciktirerek kişilerin telafisi imkansız zararlarla karşılaşmalarına yol açacak niteliktedir. İdari yargıda yürütmenin durdurulması kararıyla güdülen amacın kişilerin hak arama özgürlüklerini daha etkili biçimde kullanabilmelerini sağlamak olduğu gözetildiğinde, böyle bir durumun Anayasa’nın 125. maddesinin beşinci fıkrasında öngörülen “idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararın doğması” koşulunu etkisiz kılarak yürütmenin durdurulması kararlarıyla gerçekleştirilmek istenen hukuksal yararı olumsuz yönde etkileyece(ktir).”37

Görüldüğü üzere, Danıştay’da ve idarî mahkemelerde idarî işlemlerle ilgili yürürlüğün durdurulması kararının verilebilmesi için Anayasa’da yazan şartlara ek olarak davalı idareden savunma alınması şartı getirilmesinin, ilgili kuruma savunma yapması için tebligat yapılması, savunmanın beklenmesi ve bu savunmanın değerlendirilmesini, özetle, belli bir sürenin geçmesini gerektireceğinden telafisi imkânsız zararlara yol açma sonucunu doğurabileceği ve bu nedenle de yürütmenin durdurulması kurumundan beklenen hukuksal yararı yok edeceği Anayasa Mahkemesi kararıyla tespit edilmiş hukuksal bir gerçektir. Anayasa Mahkemesi, bu nedenle, 22.2.2006 tarihli kararıyla yürütmeyi durdurma kararı verilebilmesi için davalı idarenin savunmasının alınması şartı getirilmesini Anayasa’ya aykırı bulmuş ve iptal etmiştir. Anayasa’nın 153. maddesinin 6. fıkrası uyarınca Anayasa Mahkemesi kararları yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.38

37 Anayasa Mahkemesi’nin 2006/20 esas sayılı, 2006/25 karar sayılı ve 22.2.2006 tarihli kararı
38 www.anayasagundemi.com

Neticen yukarıda açıklanan nedenlerle, 6352 sayılı Kanun’un 57. maddesiyle Danıştay ve idarî mahkemelerde idarî işlemlerle ilgili yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için davalı idarenin savunmasının alınması veya savunma süresinin beklenmesi şartının
getirilmesi hem Anayasa’nın 125. maddesinin 5. fıkrasında öngörülen “idarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararın doğması” koşulunu etkisiz kılarak yürütmenin durdurulması kararlarıyla gerçekleştirilmek istenen hukuksal yararı olumsuz
yönde etkilemesi nedeniyle söz konusu maddeye, hem de Anayasa Mahkemesi’nin 2006/20 esas sayılı, 2006/25 karar sayılı ve 22.2.2006 tarihli kararına uyulmaması sonucunu doğurması nedeniyle Anayasa’nın 153. maddesinin 6. fıkrasına aykırı olup iptal edilmesi
gerekmektedir.

1.3.2.3.2.Usule İlişkin Şartlar
1.3.2.3.2.1.Dava Dilekçesi
Yürütmenin durdurulması ancak bir dava ile birlikte veya dava açıldıktan sonra istenebilir. Dava açıldıktan sonra da herhangi bir aşamada da yürütmenin durdurulması 39 istenebilir. Yürütmenin durdurulması talebi esas hakkında karar verilinceye kadar istenebilir. 40
Hatta dosya tekemmül etmiş olsa bile yine de yürütmenin durdurulması istenebilir. Yalnız böyle bir durumda tekemmül etmiş bir dava dosyası hakkında yürütmenin durdurulması talebinde bulunulması durumunda dosya tekemmül etmiş olduğundan (duruşma talebi de
yoksa) uyuşmazlığın esastan bitirilerek karara bağlanması usul ekonomisi ve taraflar açısından da faydalı bir yöntemdir.

39 COŞKUN Sabri - KARYAĞDI Müjgan, İdari Yargılama Usulü Örnek İçtihatlar-Yorumlar, 2001, sahife 277
40 GÖZÜBÜYÜK A. Şeref, Yönetsel Yargı, sahife 451 -968

İptal davası açılmadan doğrudan doğruya yürütmenin durdurulması davası açılamaz, böyle bir talepte bulunulamaz. Önce usulüne uygun iptal davası ardından iptal davası ile birlikte ya da daha sonra verilecek dilekçe yürütmenin durdurulması istenebilir.

Şayet usulüne uygun iptal davası açılmadan doğrudan doğruya yürütmenin durdurulması isteminde bulunulursa 2577 sayılı Yasanın 15. maddesi uyarınca dilekçenin reddine karar verilir.

1.3.2.3.2.2.Talep
Yürütmenin durdurulması kararları istem üzerine verilir. İdari yargı yerler kediliğinden yürütmenin durdurulmasına karar veremez. Bunun için davacı tarafından yapılmış bir talepte bulunulması gerekir.41

Davacının dilekçenin üst tarafına “Yürütmenin Durdurulması İstemlidir” ibaresini yazması ya da dilekçenin konu veya sonuç bölümünde yürütmeyi durdurma talebinin belirtilmesi gerekir. Yürütmenin durdurulması talebi bizzat davacı tarafından veya vekili tarafından yapılmalıdır. Davaya müdahil olarak katılan kimsenin böyle bir talepte bulunması mümkün değildir.

Yürütmenin durdurulması talebinde bulunan kişi yürütmenin durdurulması hakkında bir karar verilmediği sürece bu talebinden vereceği bir dilekçe ile vazgeçebilir.

Yürütmenin durdurulması talebi reddedilen kişinin ikinci kez veya daha fazla yürütme talebinde bulunmasına herhangi bir engel yoktur. Ancak ikinci defa yürütme isteminde bulunulabilmesi için yeni bilgi ve belgelere dayanılması zorunludur.

1.3.2.3.2.3.Yargı Harcı

41 GÖZÜBÜYÜK, sahife 612

Yürütmenin durdurulması isteminde bulunan kimse, bu isteme ilişkin yürütme harcını yatırması gerekir. Şayet yatırmazsa talebinden vazgeçmiş sayılmaz, harcı tamamlaması gerektiği mahkemece başkanlık tezkeresi ile davacıdan talep edilir.

Ancak bu duruma rağmen yatırılmazsa, davacının yatırdığı posta pulu giderinden artan kısım yürütme harcı olarak kullanılabilir. Yalnız bu son ihtimal mahkemenin takdirinde olmakla beraber hak arama özgürlüğü dikkate alındığında böyle bir usulün faydalı olduğu
açıktır.

1.3.2.3.2.4.Öncelikle İnceleme
Yürütmenin durdurulması kararı verilen dava dosyalarının öncelikle incelenmesi ve karara bağlanması gerekir. 42

Bu sadece dosyanın karara bağlanması anlamını taşımayıp, bundan önceki aşamaları da kapsar. Gerek yürütmenin durdurulması kararı verilen dosyalar gerekse yürütmenin durdurulması istenen davalarda, 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda öngörülen
sürelerin kısaltılması ve tebligatın memur eliyle de yapılmasına karar verilebilir. 43 44

1.3.2.3.2.5.Teminat
2577 Sayılı İYUK 27/5. maddesinde “Yürütmenin durdurulması kararları teminat karşılığında verilir; ancak, durumun gereklerine göre teminat aranmayabilir. Taraflar arasında teminata ilişkin olarak çıkan anlaşmazlıklar, yürütmenin durdurulması hakkında karar veren
daire, mahkeme veya hâkim tarafından çözümlenir. İdareden ve adli yardımdan faydalanan kimselerden teminat alınmaz” hükmü yer almaktadır.

42 KIZILOT Şükrü, Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, Ankara 1999., sahife 599
43 2577 Sayılı İYUK madde 16 ve 20
44 2577 Sayılı İYUK 27/4. maddesinde “Yürütmenin durdurulması istemli davalarda 16. maddede yazılı süreler kısaltılabileceği gibi, tebliğin memur eliyle yapılmasına da karar verilebilir” hükmü yer almaktadır.

Yürütmenin durdurulmasına karar verilmesi, ileride kararın iptal edilmemesi durumunda, yönetim için zarar doğurabilir. Bu gibi zararları karşılamak üzere yürütmenin 45 durdurulması talebinde bulunan tarafın teminat göstermesi gerekir.46

Yürütmeyi durdurma kararının teminat karşılığında verilmesi kural olsa da durumun gereklerine göre teminat aranmayabilir. 47

Yine yukarıda belirttiğimiz hükme göre, idareden ve adli yardımdan faydalananlardan teminat alınmaz. Taraflar arasında teminata ilişkin çıkan uyuşmazlıklar yürütmenin durdurulması hakkında karar veren mahkemece çözüme kavuşturulur.

İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin ve 2004/2062 Esas Sayılı 15.12.2004 tarihli kararında Davacının alkollü araç kullandığından bahisle ehliyetinin 6 ay süreyle geçici olarak alınması ve para cezası verilemesi işleminin iptali ve yürütülmesinin durdurulması istemiyle
açılanan davada, “açıkça hukuka aykırı olan ve uygulanması halinde davacının giderilmesi güç zararlarına neden olabilecek nitelikte bulunan dava konusu işlemlerin teminat alınmaksızın dava sonuna kadar durdurulmasına” karar verilmiştir.

Dolayısıyla uygulamada da yürütmenin durdurulması kararları teminat alınmaksızın verilmektedir.

1.3.2.3.2.6.Kararların Gerekçeli Olması

45 İşlemin yürütülmesinin durdurulması her zaman için işlemin iptal edileceği anlamına gelmez. İşlemin yürütülmesi durdurulmuş olsa bile esasta davanın ret ile sonuçlanması da muhtemeldir.
46 ÖZBALCI Yılmaz, Vergi Davaları, sahife 427
47 DERDİMAN R. Cengiz, İdari Yargının Genel Esasları, 2004, sahife 170

Dava dilekçesinin veya yürütmenin durdurulması istemine ilişkin dilekçede yapılan açıklamaları ve dava dosyasına konulan belgeleri inceleyen idari yargı yeri, her iki koşulun birlikte gerçekleştiği kanısına varırsa gerekçe göstermek suretiyle yürütmenin durdurulmasına
karar verir. Yani istemin kabulüne ilişkin kararlar gerekçeli olmak zorundadır48

2577 Sayılı Kanunun yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için aradığı şartlar yukarıda sayılanlardır. Bunun dışında başka bir şartta gerek yoktur.

Bununla beraber 2577 Sayılı Kanunun 27. maddesi 1994 tarihinde 4001 Sayılı Kanunla değiştirilmeden önce usule ilişkin şartlar arasında süre şartı da vardı.

Buna göre yürütmenin durdurulması kararı 90 gün süreyle verilebileceği ve yürütmenin durdurulması kararı verilen davaların tekemmülden itibaren 60 gün içinde karara bağlanacağı hükmü yer almaktaydı. Ancak 4001 Sayılı Kanun bu hükmü yürürlükten 49 kaldırmıştır.

Artık yürütmenin durdurulması kararı ile ilgili süre kısıtlaması söz konusu değildir, yürütmenin durdurulması kararı uyuşmazlık hakkında esastan bir karar verilinceye kadar geçerlidir.

Ayrıca 4001 Sayılı Kanunla değişiklik yapılmadan önce yürütmenin durdurulması kararı verilemeyecek haller belirlenmişti. Bunlar; savaş hali, sıkıyönetim veya olağanüstü yönetim usulünün ilan edildiği yerlerde kamu personeli hakkında tesis edilen işlemler ile grev
ve lokavt ile toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin ertelenmesi kararlarına ilişkin davalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilemeyeceği düzenlenmişti.

48 CANDAN Turgut, İdari Yargılama, sahife 614
49 ÖZBALCI, sahife 426

4001 Sayılı değişiklikle bu sınırlamalar kaldırılmıştır. Ancak bu durum yasama organının diğer bir kanunla, idari yargıcın yürütmenin durdurulmasına karar verme yetkisine sınır koymasına engel değildir.

Zira T.C. Anayasasının 125. maddesinin 6. fıkrasında bu sınırlamaya ilişkin hüküm 50 bulunmaktadır. Kanun koyucu, İdari Yargılama Usulü Kanununun 27. maddesinden kaldırmış olduğu söz konusu sınırlamaları, bu anayasal düzenlemeye dayanarak, bir başka kanunla yapabilme olanağına sahiptir. 51

1.4. İLK DERECE KARARLARINDA YÜRÜTMENİN DURDURULMASI
1.4.1.Yürütmeyi Durdurma Talebinin Kabulü
Mahkemece yapmış olduğu inceleme sonucunda, dava konusu edilen işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların oluşacağı ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu sonucuna varır ise işlem hakkında yürütülmenin durdurulmasına karar
verir.

Yukarıda belirtildiği gibi istemin kabulüne ilişkin kararlar gerekçeli olmak zorundadır. Mahkeme kararın gerekçesinde dava konusu edilen işlemin neden hukuka aykırı olduğunu ve telafisi güç zarar doğacağını belirtmek durumundadır.

Davacı hakkında tesis edilen yurt dışı çıkış yasağı işleminin iptali ve yürütülmesinin durdurulması istemiyle açılan İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2005/565 Esas sayılı dosyasında verilen karar;

50 2709 Sayılı 1982 Anayasasının 125/6. maddesinde “Kanun, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde ayrıca milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurulması kararı verilmesini sınırlayabilir.” hükmü yer almaktadır.
51 CANDAN, sahife 616

“Anonim Şirketin kanuni temsilcileri şirketten tahsil edilemeyen ya da edilemeyeceği anlaşılan amme alacağından sorumludur. Ancak anonim şirketin kanuni temsilcileri hakkında yurt dışı çıkış yasağı konulabilmesi için alacağın mutlaka vergi borcuna yönelik olması
gerekmektedir. Şayet alacak vergiden doğmuyorsa şirketin kanuni temsilcisi hakkında yurt dışı çıkış yasağı uygulanamayacaktır. Zira Pasaport Kanununda açıkça vergiden borçlu olduğu yetkili makamlara bildirilenlerin yurt dışına çıkışının yasaklanacağı öngörülmüştür. Vergi borcu dışındaki kamu alacakları için yurt dışı çıkış yasağı konulabilmesi için bu durumun ilgili diğer mevzuatta hüküm altına alınması gerekmektedir.

Olayda davacı adına yurt dışı çıkış yasağı konulması işleminin dayanağını kanuni temsilcisi (yönetim kurulu başkanı) olduğu şirketten tahsil edilemeyen kaynak kullanımını destekleme fonu kesintileri oluşturmaktadır.

Bu durumda, vergi borcunun takip ve tahsilinin güvence altına alınması için yurt dışı çıkış yasağı uygulanabileceği, vergi dışındaki diğer kamu alacağı için yurt dışı çıkış yasağı konulabileceği yolunda açıkça bir kanun hükmü de bulunmadığından kaynak kullanımı
destekleme fonu kesintisi dolayısıyla konulan yurt dışı çıkış yasağı işleminde hukuka uygunluk bulunmamaktadır.

Açıklanan nedenlerle 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 27. maddesi uyarınca açıkça hukuka aykırı bulunan ve uygulanması halinde davacının telafisi güç veya imkânsız zararlarına yol açacak nitelikte bulunan dava konusu işlemin teminat alınmaksızın
dava sonuna kadar yürütülmesinin durdurulmasına” şeklinde karar vermiştir.

Görüleceği üzere işlem hem açıkça hukuka aykırı hem de uygulanması davacı için giderilmesi güç zararlara yol açacak niteliktedir. Zira işlem uygulanmaya devam ettiği takdirde davacı temel hak ve hürriyeti olan seyahat özgürlüğünden mahrum kalacaktır. İdari yargı yerlerince yürütmenin durdurulmasına karar verilirken bu iki şartın birlikte gerçekleşmiş olma durumu her zaman gözetilmemektedir.

Öyle ki, işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu durumlarda giderilmesi güç zarar şartının gerçekleşip gerçekleşmediği irdelenmeksizin yürütmenin durdurulmasına karar verilebiliyor.

Yine aynı şekilde işlemin uygulanması telafisi güç zarar doğuracak ve işlem de hukuka aykırı ise yine yürütmenin durdurulmasına karar verilebiliyor, işlemin açıkça hukuka aykırı olma şartı gözetilmeyebiliyor.

Aslında hukuk devleti ilkesi gereği de olması gereken budur. Zira kanun koyucu yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesini çok ağır şartlara bağlamıştır.

1.4.2.Yürütmeyi Durdurma Talebinin Reddi
İşlemin açıkça hukuka aykırı olması ve telafisi güç veya imkânsız zararların doğması şartlarından birinin ya da ikisinin birlikte gerçekleşmemesi durumunda yürütmenin durdurulması istemi reddedilir.

İstanbul 2. İdare Mahkemesi’nin 2005/581 Esas sayılı 27.6.2005 tarihli kararı incelendiğinde İhtiyati haciz işleminin iptali ve yürütülmesinin durdurulması istemiyle açılan davada;

“Olayda, 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 4001 sayılı Yasa ile değişik 27. maddesinin 2. fıkrasında öngörülen idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte
gerçekleşmediği dava dosyasının incelenmesinden anlaşıldığından yürütmenin durdurulması isteminin reddine” karar verilmiştir.

Yürütmenin durdurulması talebinin reddi ile kabulü noktasında ortak bir durum da yürütmenin durdurulması isteminin kısmen kabulü, kısmen reddi şeklinde olmaktadır.

Aralarında maddi veya hukuki yönden bağlılık ya da sebep sonuç ilişkisi bulunan birden fazla işleme karşı tek dilekçe ile dava açılması ya da istemlerin birden fazla olması durumunda kanunda öngörülen şartlar işlemlerden ya da taleplerden birisi hakkında gerçekleşmiş diğeri yönünden gerçekleşmemiş ise yürütmenin durdurulması talebinin kısmen reddine, kısmen kabulüne karar verilmektedir.

Bu durumda işlemlerden hakkında yürütülmesinin durdurulması kararı verilen işlem İcrailik vasfını kaybetmekte, sonuç doğurması askıya alınmakta, hakkında yürütmenin durdurulması isteminin reddine yönelik işlemin ise icrailik niteliği devam ettiğinden idare
tarafından uygulanacaktır.

Davacının, kademe ilerlemesinin iki yılı süre ile durdurulması cezası ile cezalandırılmasına yönelik… tarih ve… sayılı İstanbul Valiliği İl Disiplin Kurulu kararı ile davacıya ödenmekte olan ek ücretin disiplin cezası işlemi nedeniyle iki yıl süreyle kesilmesi işlemlerinin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada; İstanbul 4. İdare Mahkemesi, E 2005/1158 Esas sayılı 6.1.2006 tarihli kararında;

“disiplin cezası verilecek eylemler için uygulanacak yaptırım mevzuatta belirlenmişolup aynı eylemden dolayı ayrıca gelir mahrumiyetine yol açacak şekilde ek ücretin iki yıl süreyle kesilmesine yönelik işlemde hukuka uyarlık bulunmamakta olup 2577 sayılı İdari
Yargılama Usulü Yasanın 27/2.maddesi uyarınca açıkça hukuka aykırı bulunan ve uygulanması halinde davacının telafisi güç zararlarına neden olabilecek nitelikte olduğundan, dava konusu ek ücret ödemelerinin kesilmesine ilişkin işlem yönünden yürütmenin
durdurulması isteminin kabulüne, dava konusu disiplin cezası yönünden ise Kanunda öngörülen şartlar gerçekleşmediğinden yürütmenin durdurulması isteminin reddine,” karar verilmiştir.

1.4.3.Talebin Savunma Ve Ara Kararı Alındıktan Sonra İncelenmesi
Yürütmenin durdurulması talebinin içeren dava dilekçelerin ilk incelmesinde (usulî yönden herhangi bir eksiklik yoksa) genellikle, davalı idarenin savunması alındıktan veya uyuşmazlığın çözümüne etkisi olacak bilgi ve belgenin istenilmesine yönelik olarak yapılan
ara kararı cevabı geldikten sonra incelenmesine karar verilmektedir.

Ruhsatsız olarak inşa edilen yapının 3194 Sayılı İmar Kanunu uyarınca yıkımına yönelik işlemin iptali ve yürütülmesinin durdurulması istemiyle açılan davada; İstanbul 2. İdare Mahkemesi, 2005/189 Esas sayılı 11.2.2005 tarihli karar;

“Davalı idareden; savunmayla birlikte dava konusu işlemin dayanağı tüm bilgi ve belgeleri ihtiva eden “ işlem dosyasının “ bu kararın tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde gönderilmesinin istenmesine, olayın niteliğine ve davanın durumuna göre yürütmenin
durdurulması isteminin davalı idarenin birinci savunması ve ara kararı cevabı alındıktan sonra incelenmesine” karar verilmiştir.

1.4.4.Keşif Ve Bilirkişi İncelemesi Yapıldıktan Sonra İncelenmesi
Yürütmenin durdurulması istenilen işlemin hukuka uygun olup olmadığının tespiti, hâkimin hukuki bilgisi ile çözemeyeceği özel ve teknik bilgiyi gerektiriyorsa, mahkeme keşfe ya da bilirkişi incelemesi yaptırılmasına karar verip, keşif ve bilirkişi incelemesi sonucu düzenlenen raporu değerlendirerek istemin kabulü ya da reddi yolunda bir karar verir.

Bu kapsamda, İstanbul 2. İdare Mahkemesi 2004/593 Esas sayılı 30.12.2004 tarihli kararı ile 16.5.2001 tasdik tarihli 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planının iptali ve yürütülmesinin durdurulması istemiyle açılan davada;

“Yürütmenin durdurulması isteminin uyuşmazlık konusu taşınmazın mahallinde yaptırılacak keşif ve bilirkişi incelemesi sonucu düzenlenecek rapor alındıktan sonra incelenmesine” karar verilmiştir.

1.4.5.Savunma Veya Ara Kararına Cevap Alıncaya Kadar Kabulü
2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda savunmaya kadar kabul düzenlenmemiştir. Yargı içtihatlarıyla uygulamaya girmiştir. Savunmaya kadar kabul kararı özellikle giderilmesi güç veya imkânsız zararların doğması şartının geçekleştiği durumlarda verilir. İşlemin hukuka aykırı olup olmadığı hususunun tespiti söz konusu olamadığından sadece telafisi güç zarar şartı aranır.

Katkı payını yatırmayan öğrencinin okulla ilişiğinin kesilmesi işleminin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2006/1917 Esas sayılı 20.6.2006 tarihli kararında;

“2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 4001 sayılı Kanunla değişik 27. maddesinin 2. bendinde; Danıştay veya İdari Mahkemelerin idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verebilecekleri hüküm altına alınmıştır.

Bilindiği üzere idari yargı yerinde dava açılması, idari işlemin, yürütülmesini durdurmaz. İdare işlemini icra eder. Ancak işlemin icrasının, ilgilinin giderilmesi mümkün olmayan zararına sebep olduğu hallerde, ihtiyati tedbir olarak yürütmenin durdurulması yolu benimsenmiştir.

Her ne kadar, gerek Anayasanın 125. gerekse 2577 sayılı Kanunun 27. maddesinde idari işlemin açıkça hukuka aykırı ve icrası halinde telafisi güç ve imkansız zararların doğması şartlarının birlikte gerçekleşmesi halinde yürütmenin durdurulması kararı verilebileceği öngörülmüş ise de T.C. Anayasasının 125. maddesinde “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.” hükmü getirilerek yargısal denetimin Hukuk Devleti anlayışının zorunlu unsuru olduğu da vurgulanmıştır.

Zira işlemin icrasından sonra hukuka uygunluk denetimi yapılarak uyuşmazlığın esasının çözümlenmesi suretiyle mahkemece verilen kararın artık uygulanma imkanı kalmayacaktır. Bu haliyle Anayasanın 125. maddesi ile tanınan yargısal denetimi engelleyecek nitelikteki idari uygulamaların Hukuk Devleti anlayışı ile bağdaştırılması da mümkün değildir.

Uyuşmazlığa konu olayın niteliğine ve dosyadaki mevcut bilgi ve belgelere göre, dava konusu işlemin hukuka uygun olup olmadığı bu aşamada saptanamamakla birlikte, işlemin uygulanması halinde davacının maddi ve manevi yönden olumsuz olarak etkileneceği göz önüne alındığında, telafisi güç ve imkânsız zararın doğacağı açık olduğundan, yürütmenin durdurulması isteminin davalı idarenin birinci savunması ve savunma ile birlikte göndereceği dava konusu işlemle ilgili tüm bilgi ve belgeleri içeren işlem dosyasının alınıp yürütmenin durdurulması istemi hakkında yeniden karar verilinceye ya da cevap verme süresi geçirilinceye kadar KABULÜNE, davalı idarelerin savunma yapabilmesi için 30 gün süre
verilmesine, savunma verilmemesi halinde dosyada mevcut bilgi ve belgelere göre karar verileceği hususunun davalı idareye duyurulmasına” karar verilmiştir.

Görüldüğü gibi olayda işlemin hukuka aykırı olup olmadığı tespit edilememekle beraber işlemin uygulanmasının davacının telafisi güç zararlarına neden olacağı anlaşıldığından savunmaya kadar kabul kararı verilmiştir.

Yürütmenin durdurulması isteminin ara kararı cevabı veya savunma gelinceye kadar kabulü yolundaki kararların geçerliliği ara kararı cevabı veya savunma geldiğinde sona erer, mahkeme gönderilen savunma, bilgi ve belgeleri inceleyerek yürütmenin durdurulması
istemini ret veya kabul eder.

Savunma ve gönderilen bilgi ve belgeye rağmen karar verilemiyor, başka bir idarenin ya da kuruluşun göndereceği belgeye ihtiyaç duyuluyorsa ara karar ile o bilgi sorulur ya da belgenin gönderilmesi istenir, hala davacının giderilmesi güç zararı olduğu kanısına varılırsa yürütmenin durdurulması isteminin ara karar cevabı gelinceye kadar kabulüne karar verilmesi gerekir.

Aksi halde savunmaya kadar verilen kabul kararı kendiliğinden kalkar. Ayrıca geçici nitelikteki kabul kararı, bakılmakta olan davada başka bir dava dosyasındaki yürütmenin durdurulması talebi hakkında karar verilinceye kadar kabul kararı verilebilir. Özellikle de
bağlantılı uyuşmazlıklar da söz konusu olmaktadır.

İstanbul 1. İdare Mahkemesi’nin 2005/1914 Esas sayılı 23.8.2005 tarihli kararında; davacı adına düzenlenen 05/04/2005 günlü ödeme emrinin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada; “dava konusu ödeme emrinin dayanağı olan Kadıköy Belediye
Encümenin 17/01/2005 tarih 7/2–A ve 7/2–B sayılı işlemlerin iptali İstanbul… İdare Mahkemesinin E:2005/760 sayılı dosyasında dava açıldığından, anılan dava dosyasında yürütmenin durdurulması talebi hakkında bir karar verildikten sonra yeniden incelenmek
üzere yürütmenin durdurulmasına” karar verilmiştir.

Mahkemece yürütmenin durdurulmasına karar verilmesi dava konusu edilen işlemin esas kararda iptal edilebileceğine ilişkin bir karine oluşturmakla birlikte dava dosyasında meydana gelen değişmelere göre, yürütmenin durdurulması kararı verilen dosyaların esas
kararının dava ret şeklinde sonuçlandığı durumlarda olabilmektedir.52

Yapılan bir araştırmada; yürütmenin durdurulması talebi reddedilen 387 dosyadan 320’sinde davanın esas bakımından da dava ret ile sonuçlandığı, (%82), buna karşın sadece 62 dosyada iptal kararı verildiği, yürütmenin durdurulması kararı verilen 150 dosyadan 123’nde (%82) nihai kararında iptal şeklinde sonuçlandığı sadece 27 dosyada (%18) davanın reddedildiği tespit edilmiştir.53

1.4.6.Yürütmenin Durdurulması Talebinin Bekletilmesi Kararı
Bağlantılı ve aralarında sebep sonuç ilişkisi bulunan davalarda, bir davada karar verilmesi dayanağını oluşturan işleme karşı açılan davada verilecek karara bağlıysa ana ve esas dosyada yürütme hakkında karar verilinceye kadar bakılan davadaki yürütmenin
durdurulması kararının bekletilmesine karar verilebilir. Özellikle ödeme emirlerine karşı açılan davalarda, yürütme hakkında karar verilebilmesi için dayanağını oluşturan işlemin yürütülmesi hakkında bir karar verilmesi gerekir.

İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2005/1742 Esas sayılı 18.4.2006 tarihli kararında; ecri misil alacağının tahsili için düzenlenen 28.6.2005 tarih ve 8563 takip no’lu ödeme emrinin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada “dava dosyası ile İstanbul ... idare mahkemesinin 2005/1674 Esas sayılı dosyalarının birlikte incelenmesinden, dava konusu edilerek iptali istenen ödeme emri işleminin dayanağını teşkil eden ecrimisil

52 YILDIRIM Resul, İdari Para Cezaları Karşısında Yargısal Korunma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Konya 2005., sahife 120
53 ERKUT Celal, “İdari Yargının Yeniden Yapılandırılmasında Yargılama Hukuku Kuralarının Etkinleştirilmesi Sorunu”, İdari Yargının Yeniden Yapılandırılması ve Karşılaştırılmalı İdari Yargılama Usulü Sempozyumu, 2001, sahife 88

ihbarnamesinin yargılama konusu yapıldığı İstanbul… İdare Mahkemesinin 2005/1674 Esas sayılı dosyasında verilecek hükmün, iş bu davada verilecek hükmü doğrudan etkileyecek mahiyette olduğu anlaşıldığından, 2005/1674 Esas sayılı dosyada yürütmenin durdurulması istemi ile ilgili olarak bir karar verilinceye kadar yürütmenin durdurulması isteminin görüşülmesinin ertelenmesine” karar verilmiştir.

1.5. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARI VERİLMEYECEK HALLER
Hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak tüm idari işlemler hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi gerekli iken anayasamızda ve kanunlarda yer alan bazı istisnai durumlarda yürütmenin durdurulmasına karar verilememektedir. Bu durumun ise
hukuk devleti ilkesini zedelediği açıktır.

1.5.1.İptal Davasına Konu Edilemeyecek İşlemler
İdari yargıda idarenin kesin ve yürütülmesi gerekli işlemlere dava açılabilir. Eğer işlem kesin ve icrai niteliği sahip değilse idari yargı yerince açılmış olan davanın incelenmeksizin reddine karar verilir.

Buna göre, yönetimin içyapısı ile ilgili işlemler, hazırlık işlemleri, görüş bildiren işlemler, açıklayıcı bilgi verici işlemler ve uygulama ile ilgili işlemler iptal davasına konu olmazlar.

Yürütmenin durdurulması kararı verebilmek için öncelikle iptal davası açılması gerekeceğinden iptal davasına konu olmayan işlemler hakkında da yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceği açıktır.

İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2006/187 Esas sayılı 13.7.2006 tarihli kararında; yapının 3194 Sayılı İmar Kanununun 39. maddesi uyarınca tehlike arz ettiğinin tespit edilmesi üzerine gerekli yıkım işleminin yapılabilmesi için … Belediye Başkanlığı tarafından İstanbul
1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’na … tarihli yazı ile başvurularak tescilli bina ile ilgili kararın bildirilmesinin istenilmesine yönelik işlemin iptali ve yürütmesinin durdurulması istemiyle açılan davada;

“idari yargı yerlerinde ancak kişilerin hak ve menfaatlerini doğrudan etkileyen, kesin ve yürütülmesi zorunlu işlemlerin iptali istemiyle dava açılabilmekte olup, yeni bir hukuki durum yaratmayan, açıklayıcı, ihtar edici, bilgi verici işlemler iptal davalarına konu edilememektedir. Olayda, belediye encümenince alınmış bir yıkım kararı bulunmamaktadır. Koruma kurulunca kültür varlığı olarak tescil edilen binanın yıkılabilmesi için kurulun izni şart olduğundan dava konusu edilen başvuru belediyece tesis edilecek olan nihai ve kesin işlem niteliğindeki yıkım işleminin ön ve hazırlayıcı kararı özelliğinde bulunmaktadır. Bu durumda dava konusu başvurunun idarenin nihai olarak tesis edeceği yıkım işlemin hazırlayıcısı ve yol göstericisi olduğu, kesin ve nihai nitelikte olmadığı, dolayısıyla dava
konusu edilemeyeceği sonucuna varıldığından davanın incelenmeksizin reddine” karar verilmiştir.

Dolayısıyla iptal davasına konu olmayan işlemler hakkında da yürütmenin durdurulması kararı verilemez.

Açıklayıcı, yol gösterici, bilgi verici ve hazırlık işlemlerine iptal davası açılamaması ve dolayısıyla bu nitelikteki işlemlere karşı yürütmenin durdurulması kararı verilememesinin nedeni bu işlemlerin ilgililerin durumunda herhangi bir değişiklik yapmaması, onların haklarında ve yükümlülüklerinde bir değişikliğe neden olmamaları ve menfaatlerini ihlal etmemesinden kaynaklanmaktadır.

1.5.2.İdari Yargı Kollarının Görev Alanına Girmeyen Konular
İdari işlemlerden bazıları askeri idari yargının görev alanına, bazı uyuşmazlık konusu davalar adli yargının görev alanın girdiğinden bu tür davalar hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilmez. Bu temel sebebi görev konusu kamu düzenindedir.

Mahkeme görevine girmeyen bir konu hakkında karar veremez. Mahkeme bir uyuşmazlığın görevine girip girmediğini her zaman gözetmelidir.

Görev kuralları kamu düzenine ilişkin olduğundan, görev konusunda taraflar için bir müktesep hak doğmayacağı; bu nedenle, yeni bir yasayla kabul edilen görev kuralları, geçmişe de etkili olacaktır.

Aynı kapsamda Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümünün 2004/128 Esas, 2005/12 Karar sayılı 7.3.2005 tarihli kararında da belirtildiği üzere; davanın açıldığı andaki kurallara göre görevli olan mahkeme, yeni bir yasa ile görevsiz hale gelmiş ise, davanın açıldığı anda görevli olan ve fakat yeni yasaya göre görevsiz hale gelen mahkemenin görevsizlik kararı vermesi gerekeceği açıktır.

Dava açıldığı tarih itibariyle görevli olan mahkeme, işlem hakkında yürütmenin durdurulması kararını verdikten sonra kanun değişikliği ile görevsiz hale gelmişse mahkeme artık görevsizlik kararı vermek zorundadır.

Görevsizlik kararı verilmekle de yürütmenin durdurulması kararı anlamını kaybeder; çünkü dava görev yönünden reddedilmiştir.

1.5.3.Yoklukla Malul İşlemler
Yok hükmünde işlemler hukuk âleminde hiç doğmamış sayılacağından ve hukuken hiçbir zaman var olamayacakları için bunlara iptal davası açılamaz, dolayısıyla yürütmenin durdurulması da istenemez.

1.5.4.Yargı Denetimi Dışında Tutulan İşlemler
Hukuk devletinin bir gereği olarak tüm idari yargı işlemlerinin yargı denetimine tabi olması gerekirken istisnai olarak bazı işlemler yargı denetimi dışında tutulmuştur. İdari yargı 54 denetimi dışında tutulan bu işlemler hakkında gerekli açıklamalar yukarıda yapılmıştı.

Buna göre Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kararları, uyarma ve kınama ile ilgili olan disiplin cezaları, Sıkıyönetim Komutanının işlemleri idari yargı denetiminin dışında tutulduğundan bu işlemler hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilmez. Aslında bu tür nitelikli işlemlerin yargı denetimi dışında tutulması teorik anlamda hukuk devleti ilkesini zedelemektedir. Bu konuda olması gereken tüm işlemlerin yargı denetimine tabi tutulmasıdır.

1.5.5.Usulüne Uygun Dava Açılmamış Olması
Yürütmenin durdurulmasına karar verilebilmesi için davanın usulüne uygun olarak açılmış olması gerekir. Zira dava usulüne uygun açılmamışsa dava usulden reddedilme durumu ile karşı karşıya kalacaktır. Davanın süresinde açılmamış olması, davanın ehliyetli bir kişi tarafından açılmamış olması gibi hallerde yürütmenin durdurulması kararı verilemez.

1.5.6.Yürütmeyi Durdurma Kararı Verilemeyeceği Öngörülen Haller
Kural olarak idari işlemin iptali istemiyle açılan davalarda yürütmenin durdurulması kararı verilebilir. Ancak bazı özel kanunlarda işlemin iptali istemiyle açılacak davalarda yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceği açıkça düzenlenmiştir.

Böyle bir düzenlemenin ihtiva ettiği işlemin iptali istemiyle açılacak davalarda yürütmenin durdurulması kararı verilemeyecektir. Örneğin 3091 Sayılı Taşınmaz Mal

54 KILINÇ Bahadır, Anayasa ve İdare Hukukunda Yürütmenin Durdurulması, Ankara 1998, sahife 64

Zilyetliğine Yapılan Tecavüzlerin Önlenmesi Hakkında Kanunun 13. maddesinde bu kanuna göre verilmiş kararlar üzerine idari yargıya başvurmalarda yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceği öngörülmüştür.

İşte bu kanunun uygulanması ile ilgili olarak doğan uyuşmazlıklar nedeniyle açılacak iptal davalarında yürütmenin durdurulmasına karar verilemez. Şayet kişi yürütmenin durdurulması talebinde bulunursa mahkeme kanun gereği talebi inceleyemeyeceğinden
istemin incelenmeksizin reddine karar vermelidir.

İstanbul 3. İdare Mahkemesinin 2005/830 Esas Sayılı 18.3.2005 tarihli kararı incelendiğinde; 3091 sayılı Yasa uyarınca müdahalenin men’ine ilişkin olarak verilen Kaymakamlık işleminin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada;

“3091 sayılı Taşınmaz Mal Zilyetliğine Yapılan Tecavüzlerin önlenmesi Hakkında Kanunun 13. maddesi hükmüne göre bu kanuna göre verilmiş kararlar üzerine idari yargıya başvurmalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilemeyeceğinden yürütmenin durdurulması isteminin incelenmeksizin reddine” karar verilmiştir.

1.5.7.Diğer Haller
Dava konusu idari işlem icra ve uygulanabilirlik bakımından hukuki değerinin kaybetmiş ise artık yürütmenin durdurulması kararı verilemez.

İdari işlem, tesisine karar veren merci tarafından geri alınmış veya kaldırılmış ise yürütmenin durdurulması kararı verilemez.

Zira dava konusu işlem kaldırılmakla artık ortada yürütülen bir işlem olmadığından yürütmenin durdurulması hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar verilir.

İşlemin yürütülmesi hakkında karar verilmemesi esas yönünden de davanın reddedileceği anlamına gelmez. Zira kaldırma ile işlem geleceğe etkili sonuç doğurduğundan geçmişteki etkileri halen geçerli olduğundan esas yönünden işlemin hukuka uygun olup olmadığı değerlendirilecektir. Şayet işlem geri alınmışsa aslında davanın esası hakkında da karar verilmesine gerek kalmayacak, çünkü işlem geri alınmakla mahkemece işlemin iptal edilmesi durumunda olduğu gibi geçmişe etkili sonuç doğurur.

Dolayısıyla artık işlemin hukuka uygunluk denetimi yapmanın anlamı kalmaz. İşlem geri alınmakla tüm sonuçlarıyla geçmişe etkili olarak ortadan kalkmıştır.

2577 Sayılı Yasada 4001 Sayılı Kanun ile değişiklik yapılmadan önce bazı hallerde yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceği düzenlemesi yer almaktaydı. Ancak, 1994 yılında 4001 Sayılı Kanunla yapılan değişiklikle bu sınırlamalar kaldırıldı. Ancak bu kısıtlamalar Anayasamızın 125. maddesinde97 yer aldığından kanun koyucu yeni bir kanunla söz konusu kısıtlamaları tekrar getirebilme olanağına sahiptir.55

1.6. YÜRÜTMEYİ DURDURMA TALEBİ HAKKINDA VERİLEN KARARA İTİRAZ
1.6.1.Genel Olarak
Eski Danıştay ve 1982 tarihli 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun ilk şeklinde yürütmenin durdurulması kurumundan söz edilmesine karşın, yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen kararlara karşı itiraz olanağı öngörülmemişti.

55 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda değişiklik yapılmadan önceki halinde, savaş halinde, sıkıyönetim veya olağanüstü bölgelerde görevlendirilen kamu personeli hakkında yapılan idari işlemlere ilişkin davalarda, olağanüstü halin ilan edildiği bölgelerde grev ve lokavt ile toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin ertelenmesi, dernek ve kuruluşların kapatılması veya faaliyetten men edilmesi kararlarına ilişkin davalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilemeyeceği düzenlemesi yer almaktaydı. Ancak kanunda yapılan değişiklikle bu sınırlama sebepleri kaldırılmıştır. Fakat anayasada kanun koyucuya sınırlama yapma yetkisi verdiğinden kanun koyucu yeni bir yasa ile tekrar böyle bir sınırlama veya kısıtlama yoluna gitme hakkına sahiptir. Bu sınırlamaların kaldırılması hukuk devleti ilkesi gereği yerinde olmuştur.

Bu dönemdeki uygulamada, davanın açıldığı mahkemenin verdiği yürütmenin durdurulması isteminin reddine veya kabulüne ilişkin kararlara karşın karı veren mahkemelerden başka bir mahkemeye müracaat imkânı olmadığından yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne dair kararlara karşı idare tarafından yürütmenin durdurulması kararının kaldırılması için, yürütmenin durdurulması isteminin reddi kararlarına karşı da, davacı tarafından ikinci defa yürütmenin durdurulması isteği ile ilk kararı veren mahkemeye başvurulabiliyordu.56

Taraflar itirazın söz konusu olmadığı dönemde yürütmenin durdurulması istemi hakkındaki kararlara karşı Danıştay’a başvurmayı denemişlerse de Danıştay; yürütmenin durdurulması istemi hakkındaki kararlar mahkemece verilmiş nihai karar olmadığından temyiz yoluyla incelenme olanağı bulunmadığına karar vermiştir.57

Bu durumda sadece istemleri reddedilen davacılar bakımından değil, kararın hukuka aykırı biçimde durdurulduğu iddiasında bulunan idare yönünden de sakınca ortaya çıkmaktaydı, zira idare yürütmenin durdurulması kararı üzerine bu kararın gereğini yapma durumunda kalmaktaydı.

Yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen kararlara karşı itiraz kurumu 2577 Sayılı Yasada 5.4.1990 tarih ve 3622 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile girmiştir.

Yürütmenin durdurulması kararlarına itiraz, ilk derce mahkemesi olan idare vergi mahkemelerince verilen yürütme istekleri hakkında verilen kararların bir kerede bu kararı veren mahkeme dışında başka bir mahkemece incelenmesidir. 58

56 ASLAN Zehredin- ÖZCAN Hüseyin- GEMALAMAZ H. Burak, Türkiye’de ve Ulusal üstü Hukukta Bireylerin Yargısal Korunması, 2004 , sahife 50- 51
57 a.g.e., sahife 51
58 HONDU Selçuk, İdare ve Vergi Mahkemelerinden Verilen Yürütme Kararlarına İtiraz, sahife 31

Böylece ilk derce mahkemelerinin yürütme istemleri hakkında vermiş oldukları kararların başka bir yargı organı tarafından incelenmesi olanağı getirilmiştir.

Ancak şunu da belirtmekte fayda var; itiraz kurumu sadece ilk derece mahkemelerinin vermiş olduğu kararlar açısından geçerlidir, aşağıda yeri gelince belirtileceği üzere üst yargı organlarınca (itiraz ve temyiz merci olarak) verdikleri kararlara karşı ise itiraz söz konusu
değildir.

Üst yargı mercilerinin vermiş olduğu kararlar kesindir. Dolayısıyla itiraza konu olabilecek kararlar idare ve vergi mahkemeleri ile Danıştay’ın ilk derece sıfatıyla baktığı davalarda yürütme istemleri hakkında vermiş oldukları kararlardır. 59

Ancak vergi mahkemesinde vergi, resim ve harçlara dava açılması kural olarak tahsil işlemlerini kendiliğinden durdurduğundan bu nitelikteki davalarda yürütmenin durdurulması istenemeyeceğinden vergi mahkemelerine bu belirtilen durum dışında açılan diğer davalarda ise yürütmenin durdurulması talebinde bulunulması gerekmektedir.

İşte bu vergi mahkemelerinde dava açılmakla yürürlüğü kendiliğinden durmayan işlemlere karşı açılan davalarda yürütme istemi hakkında verilen kararlar itiraza konu olmaktadır.

Vergi mahkemelerinde açılan hangi tür davalarda işlemin yürütülmesinin kendiliğinden durmayacağı hususu yukarıda açıklanmıştı.

İdari yargılama usulünde bölge idare mahkemelerinin ilk derece sıfatıyla davalara bakma görevi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bölge idare mahkemelerince ilk derecede davaya bakılamadığından bölge idare mahkemelerinden yürütmenin durdurulması talep edilmesi

59 2577 Sayılı İYUK m. 8

mümkün olmadığından itiraz da söz konusu değildir. Ancak tek bir halde bölge idare mahkemesinin ilk derece sıfatıyla davaya bakmasının mümkün olduğu bir durum vardır.

Bu durum; idare ve vergi mahkemelerinde biden fazla hakimin çekinmesi veya reddi durumunda red talebinin kabulü üzerine yürütme talebi hakkında da bölge idare mahkemesi 60 karar verir ve bölge idare mahkemesinin bu kararına en yakın bölge idare mahkemesine itiraz edilebilir.

Bu istisna dışında bölge idare mahkemelerinin ilk derece sıfatıyla uyuşmazlıkları karara bağlaması söz konusu değildir.

1.6.2.İtirazın Şartları
1.6.2.1.Tesis Edilmiş Bir Karar Olması
İtiraz yoluna başvurabilmek için ortada idare, vergi, Danıştay ilgili dairesi (ilk derece sıfatıyla baktığı davalar yönünden) tarafından verilmiş ve yürütmenin durdurulması isteğinin kabulüne veya reddine ilişkin bir karar bulunması gerekir. Mahkemelerce yürütmenin durdurulması istemi hakkında nihai bir karar verilmiş olması gerekir. Mahkemelerce yürütmenin, savunmadan sonra incelenmesi veya savunma veya ara kararı gereğinin yerine getirilmesine kadar kabulüne karar verilmiş olması halinde bu kararlar nihai karar olmadığından itiraza konu olmazlar. Şayet taraflar bu nitelikteki bir karara itiraz ederlerse bölge idare mahkemesince itirazın incelenmeksizin reddine karar verilmesi gerekir.

60 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 57 maddesinde, idare ve vergi mahkemesinde reddedilen başkan ve üye birden çok ise istemin bölge idare mahkemesince inceleneceği, ret istemi yerinde görülürse işin esası hakkında da bölge idare mahkemesince karar verileceği öngörülmüştür.

İstanbul Bölge İdare Mahkemesi’nin YD İtiraz No: 2006/711 sayılı 25.5.2006 tarihli kararı incelendiğinde; yürütmenin durdurulması isteminin savunmaya kadar kabulüne ilişkin olarak verilen karara yapılan itirazda; “İtiraza konu İstanbul ... İdare Mahkemesince verilen
24. 4. 2006 gün ve E: 2006/1520 sayılı yürütme istemi hakkındaki karar yeniden bir karar verilinceye ya da cevap verme süresi geçirilinceye kadar kabule ilişkin olup henüz kesin bir yürütme kararı niteliğinde olmadığından itirazın incelenmeksizin reddine” karar verilmiştir.

1.6.2.2.İtiraz Edenin Yürütme Kararının Tarafı Olması
Yürütme istemleri hakkında verilen kararlara karşı, davanın tarafları, başka bir ifade ile yürütme kararında ismi geçen taraflar itiraz edebilir. Davaya müdahale eden kişi katıldığı tarafla birlikte hareket etmek zorunda olduğundan yalnız başına yürütme kararına itiraz edemez.61

1.6.2.3.Süre
Yürütmenin durdurulmasına ilişkin kabul veya ret kararlarına itiraz, idare, vergi veya Danıştay Dairesinin bu konudaki kararının taraflara tebliğ edildiği tarihten itibaren yedi gün içinde yapılmalıdır.

İtiraz için öngörülen yedi günlük süre kesin olup bu süre geçirildikten sonra yapılacak itirazlara ilişkin istem esasa girilmeden süre yönünden reddedilir. İtiraz süresinin kısa tutulmasının nedeni, dosyanın tekemmülünün ve karara bağlanmasının gecikmesinin
önlenmesidir.

İdari yargılama usul hukukunda sürelerle ilgili genel esaslar yedi günlük itiraz süresi içinde geçerlidir.

61 HONDU, sahife 33;

Yürütme kararına itiraz eden taraf itiraz süresini geçirmiş ise bölge idare mahkemesi kararından sonra tekrar davanın açıldığı mahkemeye müracaatla ikinci defa yürütmenin durdurulmasını isteyebilmesi için yeni bir hukuki duruma dayanılması gerekir.

Mesela sonradan ele geçirilen bir belge mahkemeye ibraz edilmek şartıyla tekrar yürütme isteminde bulunulabilir.62

Mahkemede yürütmenin durdurulması hakkında tekrar karar vermesi gerekir. Zira birden fazla yürütme talebinde bulunulabilir. Ancak 2. kez verilen yürütme kararına itiraz edildiğinde durumun ne olacağı konusunda yasada açık bir hüküm yoktur. Böylece ilgili bölge
idare mahkemesine itiraz süresini geçirmesine rağmen ikinci kez istenilen yürütmenin durdurulması kararı üzerine itiraz yoluyla bölge idare mahkemesine başvurması halinde; eğer ikinci kez istenilen yürütmenin durdurulması istemi tamamen ilk istem üzerine verilen karara karşı kaçırılan itiraz süresini tekrar canlandırmak için yapılmışsa yürütme kararlarına bir kez itiraz edilebileceği kişinin de bu hakkını ilk karara karşı yaptığı itiraz süre yönünden reddedilmek suretiyle kullandığından ikinci kez yapılan itiraz incelenmeksizin reddedilmeli, şayet ikinci kez istenilen yürütme talebi yeni bilge ve belgelere dayanıyorsa ikinci kez verilen yürütme kararına yapılan itirazın incelenmesi gerekir.

Zira her ne kadar yürütme kararına bir kez itiraz edilebilirse de ilk itiraz süre yönünden reddedildiği, ilginin ise ilk istemden farklı olarak yeni bilgi ve belgelere dayandığından talebi incelenmelidir. Bu ayrımı yapma yetkisi ise itirazı inceleyen bölge idare mahkemesine aittir.

1.6.2.4.İtiraz Şekli
İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarına yapılan itiraz, bölge idare mahkemelerince inceleneceğinden, itiraz dilekçesinin “Bölge İdare Mahkemesi Başkanlığına Sunulmak Üzere

62 HONDU, sahife 33-34

İdare (Vergi) Mahkemesi Başkanlığına” şeklinde düzenlenmesi gerekir. Eğer bu karar Danıştay Dava Dairelerince verilmiş ise bu takdirde “Danıştay İdari (Vergi) Dava Daireleri Genel Kuruluna Sunulmak Üzere İlgili Dava Dairesi Başkanlığına” diye yazılacaktır.

1.6.3.İtirazı İnceleyerek Yargı Yerleri, Tesis Edilecek Kararlar Ve Kararın Kesinliği
1.6.3.1.İtirazı İnceleyerek Yargı Yerleri Bakımından
Danıştay Dava Dairelerinin ilk derece sıfatıyla baktıkları davalarda verdikleri yürütme istemi hakkındaki kararlara karşı itiraz yeri, İdari veya Vergi Dava Daireleri Genel Kurullarıdır.63

Yürütmenin durdurulması istemi hakkındaki karar idare veya vergi mahkemesi tarafından verilmiş ise itiraz, kararı veren mahkemenin yargı çevresi içinde bulunduğu bölge idare mahkemesine yapılır. 64

Karaların kurul halinde veya tek hâkimle verilmesi itiraz yönünden fark yaratmaz. İdare ve vergi mahkemesinde yürütme kararına katılarak karara imza atan hâkim, bölge idare mahkemesindeki itiraz incelemesine katılamaz.

Bölge İdare Mahkemesi kural olarak ilk derece sıfatıyla davalara bakması söz konusu olmadığı halde yukarıda belirtildiği şekilde birden fazla hâkimin çekilmesi veya reddine ilişkin talebin uygun görülmesi halinde bölge idare mahkemesi yürütme hakkında da karar
verebileceğinden, bu nitelikteki kararlara karşı en yakın bölge idare mahkemesine itiraz edilebilecektir.65

63 CANDAN, sahife 618
64 GÖZÜBÜYÜK A. Şeref- KARYAĞDI Coşkun- TAN Turgut, Yönetsel Yargı, 2005, sahife 283
65 GÖZÜBÜYÜK, sahife 453

Çalışmaya ara verme süresi içinde nöbetçi mahkeme tarafından verilen kararlara karşı itiraz, en yakın nöbetçi mahkemeye itiraz edilebilecektir. En yakın nöbetçi mahkemenin hangisi olacağı ise Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından belirlenir. Eğer nöbetçi
kalan hâkim sayısı fazla olur ise ve yürütme kararını veren hâkimler dışında diğer hâkimlerden yeni bir kurul oluşturulması mümkün ise o zaman en yakın nöbetçi mahkemeye gitmeden itirazı oluşturulan bu kurul tarafından incelenmesi gereklidir.66

Kanunda çalışmaya ara verme süresi içinde Danıştay’ın nöbetçi dairesince verilecek yürütmenin durdurulması istemi hakkındaki kararlara karşı nereye itiraz edileceği düzenlenmemiştir.

Uygulamada ise adli tatilin sona ermesinden sonra ek yedi günlük sürede konusuna göre İdari veya Vergi Dava Daireleri Genel Kuruluna itiraz edilmektedir.

1.6.3.2.Tesis Edilecek Kararlar Bakımından
Yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen kararlara itiraz edilmesi üzerine, itiraz mercileri dosyanın kendilerine gelişinden itibaren yedi gün içinde itirazı karara bağlamak zorundadır.

Yürütme hakkında ilk derece mahkemesince verilen yürütme kararlarını inceleyen yargı yeri iki türlü karar verir. Bunlar:

Birincisi mahkemece yürütme hakkında verilen karar hukuka uygunsa itiraz reddedilerek kararın onanmasına karar verilir. İtiraz edilen karar yürütmenin durdurulması isteminin kabulü kararı ise, itirazı inceleyen yargı yeri de işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu
ve uygulanması halinde giderilmesi güç zararların doğması şartının birlikte gerçekleştiği kanısına vardığından itiraz ret edilmiştir.

66 KALABALIK Halil, İdari Yargılama Hukuku, Değişim Yayınları, 2003, sahife 326

İstanbul Bölge İdare Mahkemesi’nin Yd İtiraz No: 2006/2413 sayılı ve 1.5.2006 tarihli kararı incelendiğinde; yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne ilişkin İstanbul 4. İdare Mahkemesince verilen 14.02.2006 tarih ve E:2005/2370 sayılı karara yapılan itirazda;

“Dava dosyasının incelenmesinden; 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 4001 Sayılı Yasa ile değişik 27. maddesinin 2. fıkrasında öngörülen idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı
olması şartlarının birlikte gerçekleştiği anlaşıldığı cihetle kararın dayandığı kanuni ve hukuki gerekçeler mahkememizce de uygun görüldüğünden itirazın reddine, dosyanın ilgili 4. İdare Mahkemesi'ne gönderilmesine” şeklinde karar verilmiştir.

Yine aynı şekilde yürütmenin durdurulması isteminin reddine ilişkin karara karşı yapılan itirazda da kanunda öngörülen iki şartın birlikte gerçekleşmediği sonucuna ulaşılarak itiraz reddedilir.

İstanbul Bölge İdare Mahkemesi’nin Yd İtiraz No: 2006/2695 sayılı ve 25.5.2006 tarihli kararı incelendiğinde, yürütmenin durdurulması isteminin reddine ilişkin İstanbul 4. İdare Mahkemesince verilen 04.04.2006 gün ve E:2005/3276 sayılı karara yapılan itirazda;

“Olayda; 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 4001 sayılı Yasa ile değişik 27.maddesinin 2. fıkrasında öngörülen idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte
gerçekleşmediği dava dosyasının incelenmesinden anlaşıldığından itirazın reddine, dosyanın ilgili 4. İdare Mahkemesine gönderilmesine” şeklinde karar verilmiştir.

İkincisi mahkemece yürütme hakkında verilen karar hukuka uygun değilse itirazı inceleyen yargı yeri itirazı kabul eder. İtiraz edilen karar yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne ilişkin ise itirazı inceleyen yargı yeri, işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu ve uygulanması halinde telafisi güç ve imkânsız zararların doğması koşullarının birlikte gerçekleşmediği sonucuna ulaşırsa itirazı kabul ederek yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne ilişkin kararı kaldırarak yürütmenin durdurulması isteminin reddine karar verir.

İstanbul Bölge İdare Mahkemesi’nin Yd İtiraz No: 2006/1725 sayılı ve 12.4.2006 tarihli kararı incelendiğinde; İstanbul 5. İdare Mahkemesince yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne ilişkin olarak verilen 26.12.2005 günlü E:2005/1845 sayılı karara yapılan itirazda;

“Dosyanın incelenmesinden, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 4001 Sayılı yasa ile değişik 27.maddesinin 2. fıkrasında öngörülen idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı
olması şartlarının birlikte gerçekleşmediği anlaşıldığından, itirazın kabulüne, İstanbul 5. İdare Mahkemesinin 26.12.2005 günlü E:2005/1845 sayılı kararının kaldırılmasına, yürütmenin durdurulması isteminin reddine, dosyanın ilgili İstanbul 5. İdare Mahkemesine
gönderilmesine” şeklinde karar verilmiştir.

Yine aynı şekilde yürütmenin durdurulması isteminin reddine ilişkin karara karşı yapılan itirazda kanunda öngörülen işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve uygulanması halinde giderilmesi güç veya imkânsız zararın doğması koşullarının birlikte gerçekleştiği sonucuna varılırsa itirazı inceleyen yargı yeri yürütmenin durdurulması isteminin reddi kararına kaldırarak işlemin yürütülmesinin durdurulması isteminin kabulüne karar verir.

İstanbul Bölge İdare Mahkemesi’nin Yd İtiraz No: 2006/1471 sayılı ve 27.3.2006 tarihli kararı incelendiğinde, yürütmenin durdurulması isteminin reddine ilişkin olarak İstanbul 5. İdare Mahkemesince verilen 30.12.2005 gün ve E:2005/2601 sayılı karara yapılan itirazda;

“…Caddesi üzerinde davacı tarafından ruhsatsız tranşe açılması nedeniyle 3194 sayılı Yasanın 42. maddesi, 31.12.1997 günlü ve 1997/3 sayılı Genelge eki Altyapı Hizmetleri Yönergesinin 20. maddesi uyarınca verilen 3.530.000 YTL. para cezasına ilişkin tesis olunan 27.01.2005 gün ve 132 sayılı … Belediye Encümeni kararının iptali talebiyle davanın açıldığı anlaşılmakta olup, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Altyapı Hizmetleri Yönergesinin 2. maddesinde, bu yönergenin 3030 sayılı Yasanın 7. Maddesine dayanılarak İçişleri
Bakanlığınca çıkarılan Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri ve Fon Yönetmeliğinin düzenlendiği belirtilmiş ise de, anılan Yasanın 7. maddesindeki koordinasyon merkezlerinin çalışma esas ve usulleri ile fazladan yapılacak harcamalara ilişkin esasların
ilgili bakanlıkların da görüşü alınarak İçişleri, Maliye ve Gümrük Bakanlıklarınca müştereken hazırlanacak yönetmelikle tespit edileceği hükmünün yer aldığı, dava konusu yönergeye dayanarak İçişleri Bakanlığınca yayınlanan yönetmelikte de Büyükşehir Belediyesinin bu konuda yönerge çıkaracağına ilişkin bir hükmün yer almadığı görüldüğünden anılan yönergeye dayanılarak verilen para cezasında yukarıda aktarılan gerekçe ile hukuka uygunluk bulunmadığından itirazın kabulüne İstanbul 5. İdare Mahkemesince yürütmenin durdurulması isteminin reddi yönünde verilen 30.12.2005 günlü ve 2005/2601 sayılı kararının kaldırılmasına, 2577 sayılı Kanunun 27/2 maddesinde öngörülen işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartların gerçekleşmesi nedeniyle yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne dosyanın ilgili mahkemeye gönderilmesine” şeklinde karar verilmiştir.

İtiraz merci, itirazı karara bağlarken, yürütme istemi hakkındaki kararı veren mahkemenin yapacağı inceleme ve araştırmaları yapabilir. Dosyada herhangi bir eksiklik varsa örneğin, bilgi ve belgeler eksikse veya ara kararı gerekleri yerine gelmemişse, bunlarla ilgili araştırma yapabilir. İtiraz merci tarafından ara kararı verilmesi durumunda cevap süresinin kısaltılması veya tebligatın memur vasıtasıyla yapılması gerekir.

Zira kanun koyucu itirazın, yedi gün içinde karara bağlanmasını istemiştir. Ara kararı verilmesi halinde yedi günlük süre zorunlu olarak uzayacaktır.67

1.6.3.3.Kararın Kesinliği Bakımından
İtiraz merci tarafından yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen kararlara karşı yapılan itiraz üzerine verilen kararlar kesindir. Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun YD İtiraz No: 1997/612 sayılı ve 17.10.1997 tarihli kararında;

“Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı yapılan itirazların kesin olduğu” belirtilmiştir.68

Buradaki kesinlikten maksat, itiraz üzerine verilen kararların hem konu itibariyle kesinliği, yani aynı konuda tekrar itiraz edilmeyeceği hem de yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen kararlara karşı yapılan itiraz üzerine verilen kararların nihai olmadığından
aleyhlerine karşı kanun yollarına başvurulamaz.

Bölge idare mahkemesince itiraz üzerine verilen kararlar kesin olduğundan bu karara karşı Danıştay’a temyiz yoluna gidilemez. Zira mahkeme daha uyuşmazlığın esası hakkında bir karar vermiş değildir.

Yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen ve bölge idare mahkemesinin itiraz süzgecinden geçen karara karşı davayı esastan çözümleyecek olan ilk derece mahkemesinden

67 HONDU, sahife 37
68 DEMİRKOL Selami- TEKİN M. Önder- TOKTAŞ Nihat, Danıştay İdari Dava Daireleri Karar Özetleri, 2006, sahife 1750

ikinci defa yürütmenin durdurulması talebinde bulunur ve bu karara itiraz edilirse itiraz üzerine verilen kararlar kesin olduğundan bu itiraz incelenmez.

Şayet ikinci talep ve itiraz tamamen yeni ve değişik olgulara dayanıyorsa bu durumda itirazın incelenmesi gerekir. Aynı şekilde ikinci kez istenilen yürütme kararı üzerine ilk derece mahkemesi tarafından ilk verilen yürütme istemi hakkındaki karardan farklı bir karar verilirse bu ikinci karara itiraz edilebilir. Zira ikinci kez talep edilen yürütme tamamen dava dosyasına yeni giren ve ilk istemden farklı değişik olgu ile önemli bilgi ve belgeye istinaden verilmiş olacağından bu yeni durumun da itiraz merci olan yargı yerince değerlendirilmesi gerekir.

1.7. Ü S T D E R E C E M A H K E M E L E R İ N D E İ T İ R A Z V E T E M Y İ Z MAHKEMELERİNDE YÜRÜTMENİN DURDURULMASI
Üst derece yargı mercilerine başvurudan kasıt kanun yoludur. Kanun yolu kavramı, davanın tarafına, kendi aleyhine olan olduğunu düşündüğü ve henüz kesinleşmemiş bir ilk derece mahkemesinde incelenmesini talep etme hakkı veren hukuki bir imkânı ifade etmektir.

1.7.1.Genel Olarak
Kanun yoluna müracaat, bir yargı düzeninin en üst mahkemesine, derece mahkemesinde verilen kararların, usule ve hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesi için başvurmak demektir.69

İlk derece mahkemelerinin tek hâkimli olarak verdiği nihai kararlara karşı itiraz yoluna, heyet halinde verdiği nihai kararlara karşı ise temyiz yoluna gidilebilir. Danıştay’ın ilk derce mahkemesi olarak baktığı davalara ilişkin olarak verdiği nihai kararlara karşı da
duruma göre İdari veya Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu’na temyiz istemiyle

69 BÜYÜKYAKA Cüneyt, İdari Yargılama Usul Hukukunda Temyiz Aşamasındaki Yürütmenin Durdurulması Kararının Özelliği, İstanbul Barosu Dergisi, , C. 78, S. 2004/1, sahife 113

başvurulabilir. Bu şekilde ilk derece yargı yerlerinin kararlarına karşı temyiz veya itiraz yoluna başvurulmuş olması bu kararların yürütülmesini durdurmaz ve aksi kanıtlanıncaya kadar hukuka uygun sayılırlar.

Ancak temyiz veya itirazı inceleyen yetkili yargı mercii, istem üzerine teminat karşılığında mahkeme kararının yürütülmesinin durdurulmasına karara verebilir. İtiraz ve temyiz istemlerinde yürütmenin durdurulması hususu 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 52. maddesinde düzenlenmiştir.70

İdari yargı yerlerinin vermiş oldukları kararlara karşı itiraz ve temyiz başvurusu yapılması bunların infazını durdurmadığı için idare, bu kararların gereklerine göre gecikmeksizin işlem tesis etmek ve eylemde bulunmak zorundadır. Bu zorunluluk ancak üst yargı yerinin istem üzerine yürütmenin durdurulmasına karar vermesi ile ortadan kalkar.

Temyiz ve itiraz yolunda yürütmenin durdurulması yoluna başvurabilmek için mahkemece verilen kararların temyiz ve itiraz yolunun kapalı olmaması gerekir. Zira bazı özel kanunlarda, verilen idari para cezalarına karşı idari yargıda dava açılabileceği ve mahkemece verilen kararların kesin olduğu hükme bağlanmıştır. 71

Dolayısıyla bu kararlar aleyhine temyiz veya itiraz yoluna başvurulamayacağından bu kararların uygulanmasının durdurulması talebinde de bulunulamaz. Görüldüğü gibi, üst idari

70 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 52. maddesine göre; “(1) Temyiz veya itiraz yoluna başvurulmuş olması, hâkim, mahkeme veya Danıştay kararlarının yürütülmesini durdurmaz. Ancak, bu kararların teminat karşılığında yürütülmesinin durdurulmasına temyiz istemini incelemeye yetkili Danıştay dava dairesi, kurulu veya itirazı incelemeye yetkili bölge idare mahkemesince karar verilebilir. (Ek cümle:10.06.1994 - 4001/22 md.) Davanın reddine ilişkin kararların temyizi halinde, dava konusu işlem hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi 27. Maddede öngörülen koşulun varlığına bağlıdır. (2) İptal davalarında teminat istenmeyebilir. (3)İdareden ve adli yardımdan yararlananlardan teminat alınmaz. (4) Kararın bozulması, kararın yürütülmesini kendiliğinden durdurur”. 4857 Sayılı İş Kanunu m. 108, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 26 71

yargı yerince yürütmenin durdurulmasına karar verilen husus, temyiz ve itiraz başvurusuna konu edilen ilk derece yargı yeri kararının infazıdır.72

1.7.2.Şartları
1.7.2.1.Davanın Reddine Dair Kararların Yürütülmesinin Durdurulması
Davanın reddine ilişkin kararlar, davacının hukuka aykırılık iddialarının yerinde olmadığı; idari davaya konu edilen, yani iptali istenilen idari işlemin hukuka uygun bulunduğu; ortada idarenin tazminat ödemeye mahkûm edilmesini gerektiren bir neden bulunmadığı yolunda saptama içeren kararlardır. Eğer dava sırasında, idari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmiş değilse, davanın reddi yolundaki kararın hukuk düzeninde yarattığı etki, yalnızca davayı bitirmekten, bir başka deyişle, idari yargıcın davadan
elini çekmesini sağlamaktır.

Bu tarihten sonra davalı idare tarafından yapılacak olan işlem ve eylemler, davanın reddi yolunda verilen kararın uygulanması değil, davaya konu edilen işlemin söz konusu niteliğinin doğal sonucudur.73

Davada idari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmiş veya 2577 Sayılı Kanun gereği kendiliğinden duran işlemlere karşı açılan davanın reddi yolundaki karar, yürütmesi idari yargı yerince durdurulan veya dava açmakla kendiliğinden duran işleme
yeniden yürürlük kazandırır. Davanın reddi kararı üzerine idare işlemini uygulamaya ve yürütmeye devam eder.

72 CANDAN Turgut, “İdari Yargılama Usulü Kanununda Yapılan Son Değişiklikler Çerçevesinde Yürütmenin Durdurulması II” , Yaklaşım Dergisi, Y. 2, S. 23, sahife 23 - 24
73 CANDAN Turgut, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu, 2005, sahife 946

Bu karalara karşı kanun yollarına başvuran davacının yürütmeyi durdurma istemi ile amacı icrai nitelikte olan veya davanın reddi ile yeniden icra niteliğini kazanan dava konusu idari işlemin infazına engel olmaktır. Üst yargı merciinden yürütülmesi talep edilen karar, ilk
derece mahkemesinde iptal davasına konu olan ve hukuka uygun görüldüğünden mahkemece reddedilen idari işlemdir.

Davanın reddine ilişkin kararların temyizi halinde dava konusu işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilebilir. Ancak bunun için İYUK’nun 27. maddesinde öngörülen koşulların varlığı gerekmektedir.74

Bilindiği üzere bu koşullar idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması koşullarının birlikte gerçekleşmesidir. Bu nedenle temyiz ve itiraz mercilerinin, ilk derece idari yargı yerlerinin
davanın reddine dair kararlarına yönelik yürütmeyi durdurma kararı verebilmeleri için önce dava konusu işlem hakkında 2577 Sayılı Yasanın 27. maddesinde öngörülen koşulların bir arada gerçekleşip gerçekleşmediğini araştırması, ondan sonra yürütmenin durdurulması hakkında bir karar vermesi gerekir.

Dava kısmen iptal kısmen ret ile sonuçlanmış ise davacı davanın ret ile sonuçlanan kısmı için işlemin yürütülmesinin durdurulması talebinde bulunması gerekir. Zira idare ret ile sonuçlanan kısım yönünden işlemi yürütmeye devam eder, çünkü davanın ret ile sonuçlanan kısmı yönünden işlemin icrailik özelliği devam etmektedir.

Üst idari yargı yerinin (temyiz ve itiraz merciin) davanın reddi üzerine verdiği işlemin yürütülmesinin durdurulması kararlarının gerekçeli olması zorunludur. 75

74 BÜYÜKYAKA, sahife 123
75 a.g.e., sahife 124

Yürütmenin durdurulmasına karar veren üst yargı yeri teminat aramayabilir. Bu konuda üst yargı yerine takdir yetkisi tanınmış olduğu açık olduğundan uygulamada da çoğu kez teminat aranmadan yürütmenin durdurulmasına karar verilmektedir.

Kanun davanın reddine ilişkin kararların yürütmesinin durdurulmasını kararların temyizi ile sınırlamıştır. Kanundaki düzenlemede itiraz başvurusundan söz edilmemiştir. Bu duruma bakarak, davanın reddine ilişkin kararların itiraz başvurusuna konu edilmeleri halinde, başvuruyu inceleyen bölge idare mahkemeleri, idari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar veremeyecekleri; başka bir anlatımla, bu yargı yerinin idari işlemin yürütülmesinin durdurulması konusunda temyiz merci Danıştay’a tanınan yetkiyi kullanamayacakları düşünülebilir.

Ancak; Kanun koyucunun cümlede itiraz başvurusunda söz etmemiş olması, Danıştay’a tanıdığı yetkiye benzer bir yetkinin bölge idare mahkemelerince kullanılmamasını istemediğinden değil; esasen bölge idare mahkemelerinin söz konusu yetkiyi haiz olmalarıdır.

Şöyle ki, 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 45. maddesinin 4. fıkrasına göre, itiraz başvurusuna konu edilen ilk derece yargı yeri kararını hukuka aykırı gören bölge idare mahkemelerinin, kararı bozduktan sonra, işin esasına girerek davayı karara bağlama
yetkisi vardır. Davanın esası hakkında karar vermeye yetkili olan yargı yerinin, bu davaya konu idari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar veremeyeceği düşünülemez.

Esasen, uygulamada, bölge idare mahkemelerince, itiraz başvurusu dolayısıyla, idari işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmektedir.76

1.7.2.2.Davanın Kabulüne İlişkin Kararların Yürütmesinin Durdurulması
İtiraz, temyiz yoluna başvurulması hâkim, mahkeme veya Danıştay kararının yürütülmesini kendiliğinden durdurmadığından talep üzerine yürütmenin durdurulması kararı

76 CANDAN, sahife 954-955

verilmesi gerekmektedir. İptal davalarında davanın kabulü yolunda verilen kararlar, dava konusu işlemin tümüyle veya kısmen iptaline ilişkin kararlardır.

Yargı yeri dava konusu edilen işlemin hukuka aykırı olduğu sonucuna varırsa işlemin iptaline karar vermektedir. İptal edilen idari işlem, yapıldığı tarihten geçerli olarak hukuk düzeninden çıkar, sanki hiç yapılmamış gibi sonuç doğurur, idari yargıda verilen iptal kararları geçmişe etkili olarak sonuç doğururlar. Bu kararın sonuçları bazen kendiliğinden doğar.

Ancak çoğu zaman işlem iptal edilinceye kadar uygulanması nedeniyle doğurduğu sonuçlar, hukuk ve maddi âlemde meydana getirdiği değişiklikler kendiliğinden ortadan kalkmaz.

Bu durumda hukuka aykırı bulunarak iptal edilen işlemin hukuk düzeninde meydana getirdiği olumsuzlukların, engellerin iptal kararı doğrultusunda idarece kaldırılması gerekmektedir. İdarenin Anayasamızın 138. Maddesinin son fıkrası ve 2577 Sayılı Yasanın 28.maddesi uyarınca iptal kararının gereklerine uygun olarak işlem tesis etmesi, engelleri ortadan kaldırması gerekir.

Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere, 28. madde uyarınca infazı gereken idari yargı kararları, dava konusu işlemin iptaline (kısmen veya tamamen) ilişkin olan yargı kararlardır ve yürütülmesi durdurulacak kararlar da bu kararlardır. Yürütmenin durdurulması isteminde
yargı kararını uygulamak zorunda kalan idare bulunmaktadır. Zira yargı kararının icaplarına göre hareket etmek zorunda kalan idare yürütmenin durdurulması kararları ile 28. maddede kendisine getirilen yükümlülüklerden kurtulmayı amaçlamaktadır.77

77 a.g.e. , sahife 948

2577 Sayılı Yasada 52. maddenin 1. fıkrasında davanın reddine ilişkin kararlar için getirilen kısıtlamalar davanın kabulüne yönelik kararlar da verilecek yürütmenin durdurulması kararları için geçerli değildir. Üst derece yargı yeri söz konusu davalarda herhangi bir kısıtlama olmadan yürütmenin durdurulması kararı verebilecektir.78

Zira burada yargı kararının açıkça hukuka aykırı olması veya işlemin uygulamasının yargı kararıyla engellenmesi ve hukuk âleminden silinmesinin telafisi imkânsız zarar doğması koşullarının gerçekleşmesi gibi şartlar aranmamıştır. Yani üst yargı yeri bu konuda herhangi bir kısıtlama, sınırlama ya da şarta bağlı değildir.

Ancak kanunen herhangi bir sınırlama ya da şart getirilmemiş olması temyiz ya da itiraz merciinin ilk derece mahkemesinin kararının yürürlüğünü durdurmada tamamen serbest olduğu anlamı çıkmaz. İlk derece yargı yerinin verdiği davanın kabulüne (işlemin iptaline)
yönelik kararların yürütmesinin durdurulmasına üst yargı yerince karar verilebilmesi için, bu kararların temyiz veya itiraz incelemesi sonucunda esas yönden bozulma olasılığının çok yüksek olması ve kararın yürütülmesinin durdurulmaması halinde ileride güç zararların ortaya çıkacağına ilişkin olarak belirgin işaretlerin olması gerekir.

Ancak yürütmenin durdurulmasına karar verebilmek için bu şartlardan birinin oluşması yeterlidir. 79

Dolayısıyla 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulünün 27. maddesinden farklı olarak bu koşullardan birinin gerçekleşmesi yeterli görüldüğünden koşulların bir arada gerçekleşmesi şartı aranmamaktadır.

78 ASLAN- ÖZCAN- GEMALMAZ, sahife 48
79 KARAVELİOĞLU, sahife 925

Temyiz ve itiraz merciinde yürütmenin durdurulmasına karar verilebilmesi için esasa ilişkin olarak öngörülen şartları bu şekilde belirledikten sonra usule ilişkin şartları da belirtmekte fayda vardır. Buna göre, itirazı veya temyizi incelenmeye müsait bir hâkim veya mahkeme kararının bulunması, karara karşı kanun yoluna başvurularak yürütmenin durdurulması talebinde bulunulması gerekir. 80

Zira talep olmadan üst yargı yerince yürütmenin durdurulması yönünde bir karar verilemez. Ayrıca yürütmenin durdurulması talebinde bulunan buna ilişkin harcı da yatırması gerekir. Şayet harç yatırılmamışsa bu miktarın varsa artan posta giderinden kullanılması usul
ekonomisinin gereğine uygun düşecektir.

1.7.2.3.Yürütmeyi Durdurma Kararı Verecek Üst Yargı Yerleri
İdare ve vergi mahkemelerinin; tek hâkimle verdikleri kararların yürütülmesinin durdurulmasına, bölge idare mahkemesi, kurul halinde verdikleri kararların yürütülmesinin durdurulmasına görevli Danıştay Dairesi, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’ın görevli olduğu davalarda Danıştay dairelerince verilen kararların yürütülmesinin durdurulması duruma göre Vergi veya İdari Dava Daireleri Genel Kurulu karar verir.81

Üst yargı mercilerince yürütmenin durdurulması isteminin kabulü, reddi veya karşı tarafın savunması alındıktan sonra incelenmesi yönünde karar verirler.

1.7.2.4.Yürütmeyi Durdurma Kararlarında Süre
2577 Sayılı Yasanın 52. maddesinde yürütmenin durdurulması kararlarının ne kadar süreyle geçerli olacağı konusunda bir düzenleme olmadığından temyiz ve itirazın esası

80 KILINÇ, sahife 79
81 GÖZÜBÜYÜK–DİNÇER sahife 650

hakkında bir karar verilinceye kadar geçerlidir. Ayrıca idareden ve adli yardımdan 82 yararlananlardan da teminat alınmaz.83

1.7.2.5.Üst Mahkemelerde Tesis Edilen Yürütmeyi Durdurma Kararına İtiraz Edilemeyeceği
Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında üst yargı yerlerince verilen kararlara itiraz edilemez. İlk derece mahkemeleri tarafından verilen yürütme hakkındaki kararlardan 84 farklı olarak üst yargı mercilerince verilen kararlara itiraz söz konusu değildir.

2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 52. maddesinde aynı kanunun yürütmeyi durdurma kararlarına itirazı düzenleyen 27. Maddesinin 6. Fıkrasına yapılmış bir atıf da bulunmamaktadır. Gerçi her ne kadar 52. maddede 27. maddeye bir gönderme yapılmış
ise de, söz konusu atıf yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için öngörülen şartlara ilişkindir. Durum böyle olunca üst yargı yerlerince verilen yürütmenin durdurulması istemi hakkındaki kararlara itiraz olanaklı değildir.

1.7.2.6.Teminat
2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 52. maddesinin 1. fıkrasına göre itiraz ve temyiz yerleri teminat karşılığında yürütmenin durdurulmasına karar verebilirler. Ancak maddenin 2. fıkrasına göre iptal (davanın kabulüne ilişkin mahkeme kararlarının) davalarına
yönelik kararların yürütülmesinin durdurulmasında teminat aranmayabilir. Bu davalarda teminat alınıp alınmaması yargı yerlerinin takdirine bırakılmıştır. 85

82 ALVER Cemil, İdari Yargılama Usulü Kanunu, 1994, sahife 291
83 KARAVELİOĞLU, sahife 927
84 BÜYÜKYAKA, sahife 124
85 ALVER, sahife 297

Ancak yukarıda belirtildiği gibi uygulamada genellikle teminat istenmeden yürütmenin durdurulmasına karar verilebilmektedir.

1.7.2.7.Kararın Bozulması İle Kararın Yürütmesinin Kendiliğinden Durması
2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 52. maddesinin 4. fıkrasında kararın bozulmasının kararın yürütülmesini kendiliğinden durduracağı öngörülmüştür. Aslında böyle bir hükme gerek yoktur. Zira temyiz ve itiraz mercilerinin incelemenin esası hakkında verdikleri nihai bozma kararları ile temyiz veya itiraz konusu kararlar zaten ortadan kalkmaktadır.86

1.7.2.8.Askeri İdari Yargıda Yürütmeyi Durdurma
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Türk Milleti adına; askeri olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların ilk ve son derece mahkemesi olarak yargı denetimini ve diğer kanunlarda gösterilen, görevleri yapar. Ancak, askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda; ilgilinin asker kişi olması şartı aranmaz.

Bu Kanunun uygulanmasında asker kişiden maksat; Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli bulunan veya hizmetten ayrılmış olan subay, askeri memur, astsubay, askeri öğrenci, uzman çavuş, uzman jandarma çavuş, erbaş ve erler ile sivil memurlardır. 87

Askeri Yüksek İdare Mahkemesindeki yürütmenin durdurulması müessesi de sivil idari yargıdaki yürütmenin durdurulması kurumu ile aynı amaçlara hizmet etmektedir. Zira tıpkı normal idari yargılama hukukunda olduğu gibi askeri idari yargıda da dava açılması işlemin yürütülmesini durdurmaz. Askeri Yüksek İdari Yargıda yürütmenin durdurulması

86 a.g.e., sahife 291
87 1602 Sayılı AYİM Kanunu m. 20

kurumu 1602 Sayılı Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanununun 62. Maddesinde düzenlenmiştir. 88

Sivil idari yargıdaki yürütmenin durdurulması kararlarına benzer nitelikte hükümler getirilmiştir. Kural olarak Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde idari dava açılması veya kanun yoluna başvurulması işlemin yürütülmesini durdurmaz.

Ancak davacının talepte bulunması ile işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması koşullarının birlikte gerçekleşmiş olması halinde yürütmenin durdurulması kararı verilebilir. Ancak bazı durumlarda bu iki şart gerçekleşmiş olsa bile savaş halinde açılan davalarda, sıkıyönetim halinde, sıkıyönetim ilan edilen bölgelerden naklen yapılan atamaları yapılan personel tarafından bu işlemlerin iptali istemiyle açılan davalar, olağanüstü haller sebebiyle alınan tedbirlerin uygulanmasında görevlendirilen kamu personelinin naklen atanmalarının iptali istemiyle açılan davalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilemez.

Yürütmenin durdurulması ancak açılmış olan bir davada istenebilir. Dava açılmadan yürütmenin durdurulması talebinde bulunulamaz. 89

88 1602 Sayıl AYİM Kanununun yürütmenin durdurulması başlıklı 62. maddesinde “Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde idari dava açılması ve kanun yollarına başvurulması itiraz olunan idari işlemlerin veya yargı kararlarının yürütülmesini durdurmaz. Şu kadar ki idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda, gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir. Savaş halinde yürütmenin durdurulması kararı verilemez. Sıkıyönetim halinde, sıkıyönetim ilan edilen bölgelerden alınan veya bu bölgelere naklen atanmaları yapılan personele ilişkin olarak açılan iptal davalarında yürütmeyi durdurma kararı verilemez. Olağanüstü haller sebebiyle alınan tedbirlerin uygulanmasında görevlendirilen kamu personelinin naklen atanmalarına ilişkin iptal davalarında yürütmeyi durdurma kararı verilemez. Yürütmeyi durdurma kararı verilen dosyalar öncelikle incelenir. Tarafların isteği üzerine doksan günün sonunda yürütmenin durdurulmasına yeniden karar verilmezse durdurma kararı kendiliğinden ortadan kalkar. Yürütmenin durdurulmasına karar verilen dava dosyaları tekemmül etmelerinden itibaren otuz gün içinde karara bağlanmazsa, yürütmenin durdurulması kararı kendiliğinden hükümsüz kalır. Yürütmenin durdurulması kararları teminat karşılığında verilir. Ancak durumun gereklerine göre teminat aranmayabilir. Yürütmenin durdurulması istenen davalarda 46 ncı maddede yazılı süreler kısaltılabilir. Taraflar arasında teminata ilişkin konularda çıkan anlaşmazlıklar, yürütmenin durdurulmasına karar veren daire veya kurulca çözümlenir. İdare ile adli yardımdan faydalanan kimselerden teminat alınmaz” hükmü yer almaktadır.
89 YAMAN, sahife 492

Dava esastan karara bağlanıncaya kadar yürütmenin durdurulması isteminde bulunulabilir. İkinci veya daha fazla yürütme istenebilir. Yürütmenin durdurulması istemini görüşen daire veya kurul, istemin reddine, kabulüne, savunma alındıktan veya bilirkişi incelemesi yaptırdıktan sonra incelenmesine, savunmaya kadar kabulüne karar verebilir. Yürütmenin durdurulması kararları kural olarak teminat karşılığı verilir. Ancak uygulamada yürütmenin durdurulması kararları teminat alınmaksızın verilmektedir.90

1.7.2.9.Anayasa Yargısında Yürütmeyi Durdurma
Kanunların Anayasaya uygunluk denetimi görevini yerine getiren Anayasa Mahkemesinin kanunun anayasa aykırılığı iddiasıyla açılan iptal davasında kanunun yürürlüğünü durdurma yetkisine sahip olduğu yolunda ne Anayasa da ne de kanunlarda bir hüküm bulunmaktadır. Ancak bu yetkiyi yasaklayan herhangi bir düzenleme de
bulunmamaktadır.

Durum böyle olunca anayasa yargısında yürürlüğün durdurulması konusu son derece tartışmalı olup, öğretide yürürlüğü durdurma yetkisinin gerekliliği konusunda görüş birliği bulunmakla birlikte pozitif hukuk çerçevesinde kural olmamakla beraber

Anayasa Mahkemesi tarafından 1993yılından beri bu yetki kullanılmaktadır.91 Anaysa Mahkemesi, 20.8.1993 ve 509 Sayılı Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin yürürlüğünün durdurulması ve iptali istemiyle açtığı davada yürütmenin durdurulmasına karar vermiş ve o tarihten itibaren de bu yetkiyi kullanmaktadır. 1993 tarihinden önce ise kendisini yürütmenin durdurulması konusunda yetkisiz saymaktaydı. 92

90 a.g.e., sahife 493-494
91 RUHİ Emin, AÜEHF’nin 10. Öğretim Yılana Armağan, AÜEHFD, 2001, sahife. 129
92 a.g.e., sahife 133,29,562,563,

Bu tarihte içtihat değişikliğine giderek yürütmenin durdurulması konusunda kendisini yetkili saymaya başlamıştır.93

Anayasa Mahkemesi, kamu kararını kollamak, ileride giderilmesi güç ve olanaksız durumların ortaya çıkmasını önlemek ve verilecek iptal kararının sonuçsuz kalma ihtimali şartlarının geçekleşmesi halinde kanunun yürürlüğünü durdurmaktadır. 94

Anayasa Mahkemesine göre yürürlüğün durdurulması kararı yargısal bir işlev ve yargı yetkisinin bütünü içinde yer alır; yargı yetkisini kullanma araçlarından birisini oluşturur; kamu yararını ve kamu düzenini kollayıp gözetir, kamu yararını kollamak ve ileride giderilmesi güç zararların ortaya çıkmasını önlemek için verilir. 95

Burada dikkat çeken nokta Anayasa Mahkemesi kararlarında çoğunlukla idari yargıda aranan açıkça hukuka aykırılık şartına yer verilmemiş olmasıdır.

Anayasa yargısında yürürlüğün durdurulması kurumu Yüksek Mahkemenin İçtihatlarıyla geliştirilmiştir, yüksek mahkemenin kendini yetkili sayması öğretide genelde olumlu karşılanmaktadır. Ancak bu yetkinin Anayasa ile tanınması gerektiğini de savunanlar da vardır. Odyakmaz;

“Anayasa Mahkemesinin Yürürlüğü Durdurma kararı vermesinde mecburiyet vardır. Mademki, böyle bir mecburiyet var ne yapmak lazım. Aynen idari yargıda olduğu gibi yürütmenin durdurulması hakkında Anayasaya konulan hükme benzer yürürlüğün durdurulması hakkında bir hükmün Anayasanın, Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini

93 YILDIZ Mustafa, Anayasa Yargısında Geçici Tedbir Kararı, sahife 145
94 BİLGEN Pertev, Anayasa Mahkemesinin 33. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, 1995, sahife. 185
95 ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi, 1999, sahife 358

düzenleyen maddesine konulması en uygun yol olacaktır. Böyle bir düzenlemede elbette yürürlüğün durdurulmasının esas ve şekil şartlarının da iyi saptanmış olması gerektiği” hususlarını belirtmektedir.96

Kanunların yürütmesinin durdurulmasının sonuçların göz önüne alındığında bir usul kuralı olan yürütmenin durdurulması kurumunun Anayasa Mahkemesi’nin Kurulu, görev ve çalışma usullerine ilişkin kanunda yapılacak değişiklikle kanunların yürütülmesinin durdurulmasının yasal dayanağı kavuşturulmasının faydalı olacağı açıktır. Zira yüksek mahkemenin yetkili olup olmadığı yönündeki tartışmalar da son bulacağı gibi zaman içinde farklı içtihatlar verilmesinin de yolu kapatılmış olacaktır.

Hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak yasamanın yargısal denetiminin etkili ve anlamlı kılınabilmesi için Anayasa Mahkemesinin yürürlüğü durdurma yetkisine sahip olması gerektiği açıktır.

Aksi düşünce bu tür yasaları pratikte anayasaya uygunluk denetimi kapsamı dışına çıkarmak anlamını taşır ki, anayasa koyucunun amacının da bu olmadığı açıktır. Her ne kadar yargısal denetim açısından gerekli olduğu son derece tartışmasız olan kanunların yürürlüğünün durdurulması kurumumun yasal dayanağa kavuşturulması da hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir. Zira hukuk devletinde yargıç ve mahkemeler de kanun ve hukukla bağlıdır.

Kanunların yürütmesinin durdurulmasını anayasanın üstünlüğünü sağlamak için yasamanın üstün gücü karşısında bir anayasal denge aracı olarak değerlendirmek gerekir.

96 ODYAKMAZ Zehra, Yürürlüğü Durdurma, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 33. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, 1995, sahife 159

2. YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KARARININ SONUÇLARI VE YERİNE GETİRİLMESİ
2.1. GENEL OLARAK
Yürütmenin durdurulması kararı, idarenin kamu gücüne dayanarak yaptığı ve herhangi bir izne tabi olmaksızın uyguladığı işlemlerin yürütülmesi zorunlu olma niteliğini işlemez hale getirerek, onu uygulayabilme yeteneğinden yoksun bırakan yargı işlemidir. Diğer bir
deyişle, idari işlemlerin icrailik niteliği bulunmakta ve bunlar, hukuka uygunluk karinesinden yararlanmaktadırlar.

Genellikle bir haklılık belirtisine dayanan yürütmeyi durdurma kararları, iptal kararlarından farklı olarak tesis edilen işlemin yürütülmesini askıya almaktadır.97

Yürütmenin durdurulması kararı ile işlemlerin idare tarafından re’sen ve fiilen uygulanabilme imkânı ve kuvveti durdurulduğu gibi, hukuka uygunluk karinesi de durdurulmuştur. Şu halde hukuka uygunluk karinesinin bir sonucu olan idari işleme uymak zorunluluğu da durmuş ve kalmıştır. İcrai tasarrufa uymama halinde kanunların öngördüğü müeyyidelerin harekete geçirilebilmesi ve uygulanabilmesi imkânı da durmuş ve kalkmıştır.

Yürütmenin durdurulması kararı, tıpkı iptal kararı gibi geriye yürür, işlem hiç yapılmamış gibi sonuç doğurur. Ancak yürütmenin durdurulması kararları iptal kararlarından farklı olarak dava konusu edilen işlemi tamamen ortadan kaldırmamakta ve hukuk düzeninden tamamen çıkarmamakta sadece işlemi yapıldığı tarihten itibaren sanki hiç yapılmamışçasına askıya almaktadır.

Yürütmenin durdurulması kararlarının geçmişe etkili sonuç doğurması kabul edilmesi hukuki bir gerekliliktir. Zira yürütme kararının geçmişe yürümediği kabul edilirse, bu tür

97 KIZILOT, sahife 618

kararların hiçbir etkisi kalmayacaktır. Çünkü dava konusu işlemin tesis edildiği tarih ile yürütmenin durdurulması kararının tebliğ tarihleri arasında belli bir zaman aralığı vardır.

2.2. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİMECBURİYETİ
Anayasamızın 138. Maddesinde mahkeme kararlarının yerine getirilmesi zorunluluğu düzenlenmiştir ve bu zorunluluk noktasında mahkeme kararlarının niteliği açısından bir ayrım getirmemiştir.

Ayrıca 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 28. maddesinde de idarenin yürütmenin durdurulması kararlarının icaplarına göre hareket etmek zorunda olduğu hüküm altına alınmıştır. 98

Kanun uyarınca idare yürütmenin durdurulması kararının gereklerini en geç 30 gün içinde yerine getirmek zorundadır. Eğer idare işlemi hemen uygulayabilecekse 30 günü beklemek zorunda değildir.

Zira bu 30 günlük süre idarelere yürütme kararı doğrultusunda bir takım tedbir alma, yeni işlem tesis edebilmesi için tanınmış hazırlanma süresidir.

Yürütmenin durdurulması kararının verilebilmesi için kanunen aranan işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve uygulanması halinde giderilmesi güç veya imkânsız zararların doğması koşullarının varlığı ve niteliği, mahkemelerce verilen yürütmenin durdurulması

98 “2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 28/1. maddesinde “Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin esasa ve yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararlarının icaplarına göre idare, gecikmeksizin işlem tesis etmeye veya eylemde bulunmaya mecburdur. Bu süre hiçbir şekilde kararın idareye tebliğinden başlayarak otuz günü geçemez. Ancak, haciz veya ihtiyati haciz uygulamaları ile ilgili davalarda verilen kararlar hakkında, bu kararların kesinleşmesinden sonra idarece işlem tesis edilir.” Kuralı yer almaktadır.

kararlarının uygulanması bakımından idarenin göstermesi gereken titizliğin de gerekçesini oluşturmaktadır.

Yürütmenin durdurulması kararının uygulanması herhangi bir koşula bağlanamaz ve değişik gerekçelerle kararın uygulanmasından kaçınılamaz.99

İdarenin yürütmenin durdurulması kararlarına uymak zorunda olduğu hususu açıkça Danıştay kararlarında da ısrarla vurgulanmaktadır. Mahkemece verilen yürütmenin durdurulması kararının gereğinin idarece geciktirilmeksizin ve şarta bağlanmaksızın yerine getirilmesi gerekmektedir.100

Yürütmenin durdurulması kararının uygulanması bakımından idarenin, esas kararın verilmesini beklemek veya esas kararın temyiz edilmiş veya karar düzeltme yoluna başvurulmuş olması halinde de verilecek kararı beklemek suretiyle yürütmenin durdurulması
kararını sürüncemede bırakmak, savsaklamak ve etkisiz kılmak gibi bir seçeneği bulunmamaktadır.

Ayrıca yürütmenin durdurulması kararları arasında bir ayrım yapma olanağı da bulunmamaktadır. İdare savunma gelinceye kadar kabul kararının gereklerini de yerine getirmek zorundadır.101

Yürütmenin durdurulması kararı, bir mahkeme kararıdır ve yürütmenin durdurulması kararı verildiğinde idare bu karara uymak zorundadır. 102

99 ALTAY Evren, İdari Yargı Kararlarının Uygulanmamasından Doğan Uyuşmazlıklar, 2004, sahife 106
100 Danıştay 10. Dairesi, 11.12.1995, E 1994/4525, K 1995/6422
101 ALTAY, sahife 107
102 GÖZÜBÜYÜK, sahife 455

İdare hukuk devletinin bir gereği olarak yargı kararlarının gereklerini kararın içeriğine uygun olarak hemen uygulamalıdır. Yargı kararını uygulamaktan kaçınma yollarına sapmaması, kararı şeklen kâğıt üzerinde değil de, tüm sonuçlarıyla gerçek anlamda uygulaması gerekir.

2.3. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARLARININ ETKİ VE SONUÇLARI
Yürütmenin durdurulması kararı, ihtilaflı bir idari işlemin, icrailik, hukuka uygunluk karinesi ve herkes tarafından uyulma mecburiyetini dava sonuna kadar askıya alarak işlemez hale getirir.

Yürütmeyi durdurma kararı iptal kararı sayılmasa da ondan farklı nitelikte olsa da etkileri bakımından benzerlik gösterirler. 103

Zira yürütmenin durdurulması kararı, işlemin uygulanmasını etkileyen, koruyucu tedbir niteliğinde bir yargısal işlemdir. İptal kararı ise, dava konusu işlemi hukuk düzeninden kaldırır, işlemin varlığı sona erer. Hem iptal kararı hem de yürütme karaları geçmişe etkili
sonuç doğurur.

Yargının böyle bir karar alması, idarenin yargı tarafından kontrol edilmesi anlamına gelmemektedir. Burada sadece hukuka aykırı işlemin yürütülmesi ve hukuk düzeninde yapılmış olan değişiklikler bir süre askıya alınmaktadır.104

103 KILINÇ, sahife 93
104 ASLAN, sahife 80

Yürütmenin durdurulması kararı, işlemin varlığına dokunmaz, sadece koruyucu niteliği gereği, işlemin uygulanmasını durdurur. İşlem hukuk düzeninde varlığını sürdürür fakat işlem askıya alınmaktadır. Yürütmenin durdurulması kararı verilmesi durumunda, idarenin görevi, kararla birlikte kendiliğinden uygulama gücü duran ya da ertelenen işlemi uygulamamak, bu karar yeni bir mahkeme kararıyla ortadan kalkıncaya veya dava sonuçlanıncaya kadar, işlemden önceki durumu muhafaza etmektir. 105

Yürütmenin durdurulması kararları geçmişe etkili sonuç doğurduğu gibi geleceğe de yönelik sonuç doğurur. Zira geriye dönen önceki durumun, dava sonuna kadar aynen muhafaza ve devamını da gerektirir. Böylece ileride davanın esası hakkında verilecek hükmün
yerine getirilmesine engel olabilecek herhangi bir işlem ve eyleme girişmekten idareyi men eder.

Dolayısıyla iptal kararının gereğinin yerine getirilmemesi gibi bir durumun önüne geçilmiş olur. İptal kararının anlam ve uygulama gücünü artırır.

İdare tarafından bir işlem yapılınca buna bağlı olarak başka işlemler de yapabilir. İlk yapılan işlem sonraki işlemlerin dayanağını oluşturur ve ilk işlem ile sonraki işlemler arasında neden sonuç ilişkisi vardır. Sonraki işlemler ilk işlem var olduğu sürece geçerlidir. Dolayısıyla birinci işlem hakkında verilen yürütmeyi durdurma kararı sonraki işlemler için de geçerli olacaktır.

Örneğin, mülkiyeti hazineye ait taşınmazın işgal edildiğinden bahisle gönderilen ecrimisile karşı açılan davada yürütmenin durdurulması kararı verilirse, kamu alacağı niteliğini haiz ercimisilin takip ve tahsili için ödeme emri gönderilmişse, bu ödeme emri de askıya alınmış olur, zira ödeme emrinin dayanağı ecrimisilin etki ve sonuç doğurması yargı kararıyla askıya alınmıştır.

105 ÇAĞLAYAN, sahife 228

Ancak şunu da belirtmekte fayda vardır. İdari işleme dava açılması işlemin yürütülmesini durdurmadığından idare işlemin yürütülmesinin durdurulması kararının kendisine tebliğine kadar yetkisi içinde işlem ve eylemde yapabilir. Yukarıdaki örneğe dönersek idare ecri misil ihbarnamesine karşı dava açılmış olsa bile, ecri misil alacağının tahsili için ödeme emeri gönderebilir ve arkasından da haciz işlemlerine başlayabilir.

İşte bunun önlenmesi için ilgililerin her ne kadar ödeme emri ile ecri misil alacağı arasında bağlantı bulunsa ve ecri misil hakkında verilecek karar ödeme emrini de etkileyecek olsa da idarenin takip ve tahsil yetkisi devam ettiğinden ödeme emrine karşı da yürütmenin
durdurulması istemiyle dava açılması faydalıdır. Zira ecri misile dava açılması idarenin ecri misil hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilmesine kadar alacağın takip ve tahsilin yönelik işlemlere engel olmaz.

Yürütmenin durdurulması kararı, dava konusu idari işlemin kanunilik ve icrailik niteliğini askıya alır.

2.4. İPTAL DAVASININ NETİCESİNİN YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARINA ETKİSİ
2577 Sayılı Kanunda 4001 Sayılı Kanunla 1994 yılında yapılan değişiklikten önce yürütmenin durdurulması kararının 90 gün süreyle verilebileceği ve yürütmenin durdurulması kararı verilen davaların tekemmülden itibaren 60 gün içinde karara bağlanacağı hükmü yer
almaktaydı. Ancak 4001 Sayılı Kanun bu hükmü yürürlükten kaldırmıştır. 106

106 ÖZBALCI, sahife 426

Mahkemece verilen yürütmeyi durdurma kararı yine mahkeme tarafından kaldırılırsa işlem yine icrailik niteliğini kazanır ve idare işlemi yürütebilir.107

Örneğin, mahkemece yürütmenin durdurulması isteminin savunmaya kadar kabulü şeklinde verdiği karar uyarınca savunma geldikten sonra kanunda öngörülen şartların uyuşmazlık konusu olayda gerçekleşmediği sonucuna varılırsa yürütmenin durdurulması istemi reddedilir ve işlem idarece uygulanmaya konulabilir. Aynı şekilde mahkemece verilen yürütmenin durdurulması isteminin kabulüne ilişkin karara idare tarafından itiraz edilir ve itiraz mercii tarafından kanunda öngörülen şartların gerçekleşmediği anlaşılırsa itiraz kabul
edilerek yürütmenin durdurulması isteminin reddine karar verilirse işlem tekrar icrailik niteliğini kazınır ve uygulanmaya devam eder.

Yürütmenin durdurulması kararı dava sonuna kadar devam etmesi durumunda, eğer uyuşmazlığa bakan yargı yeri davayı esastan reddederse yürütmenin durdurulması kararı kendiliğinden kalkar. 108

Zira yargı kararıyla işlemin hukuka uygun olduğu tespit edilmiş olacaktır. İdare de bu karar üzerine işlemini uygulayabilecektir. İlgilinin bu işlemin uygulanmasına engel olması için yukarıda anlatıldığı üzere üst yargı merciinden (temyiz ya da itiraz) işlemin yürütülmesinin durdurulması isteminde bulunması ve istemin kabul edilmesi gerekir.

107 ÇAĞLAYAN, sahife 244
108 ALTAY, sahife 117

Şayet dava sonunda işlemin iptaline karar verilirse, yürütmenin durdurulması kararının sona erdiği kabul edilmektedir. Zira işlem hukuka aykırı bulunarak iptal edilmiş ve hukuk düzeninden silinip gitmiştir.

İdarenin işlemin icrailik vasfını kazanması için üst yargı merciinden mahkeme kararının yürütülmesinin durdurulmasını istemesi gerekir.

2.5. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ
Mahkeme kararlarının yerine getirilmesi, her şeyden önce hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir. İdare ve yöneticilerin herhangi bir bahane ileri sürerek, yargı kararlarını uygulamazlık edemeyecekleri, bunların yerine getirilmesini geciktiremeyecekleri açıktır.109

Anayasamızın 138. maddesindeki mahkeme karalarından maksat her türlü yargı kararıdır. Burada mahkeme kararları arasında kesin olanlar ve olmayanlar diye bir ayrım yapılmadığından, idare bir yargı kararı olan yürütmenin durdurulması kararının gerekleri
doğrultusunda işlem yapması gerekir.

Yargı kararlarının bağlayıcılığı ile kesin hüküm eş anlamlı değildir. Yargı kararlarının bağlayıcılığı, kesin hükümden daha geniş bir kavram olup yargı yerlerinin ve yargıçların yargı yetkisini kullanması ile ilgili olarak yaptıkları her türlü işlemi kapsar.110

Yürütmenin durdurulması kararları tebliğinden itibaren kesin hükmün sonuçlarını doğurur. Yargı kararlarının bağlayıcılığı Anayasamıza göre yargı yetkisinin Türk Milleti Adına

109 KILINÇ, sahife 95; ÇAĞLAYAN, sahife 233
110 ULER, sahife 80

bağımsız mahkemelerce kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Yani bu kararların Türk Milleti Adına alınmış olması kararların bağlayıcılığının nedenidir.111

Yargı kararlarını uygulamakla yükümlü olan idare, kimi durumlarda yürütmenin durdurulması kararını uygulaması için işlem ya da eylemde bulunmasına gerek yoktur. İdarenin pasif kalması, engel olmaması kararın uygulanması için yeterlidir. İdarenin aktif müdahalesine gerek yoktur. İdarenin hareketsiz kaldığı böyle durumlarda eski durum kendiliğinden geri gelmektedir. İşyeri kapatma kararı hakkında yürütmenin durdurulması verilmesi halinde olduğu gibi kararın hukuki etkisi kendiliğinden doğar.112

Bazı durumlarda ise, yürütmenin durdurulması kararının yerine getirilebilmesi için, idarenin aktif olarak harekete geçerek hukuksal durumlarda değişiklik yapması gerekir. Göreve son verme işlemi hakkında yürütmenin durdurulması kararı verildiği durumda idarenin harekete geçmesi ve karar doğrultusunda ilgiliyi tekrar işe başlatması gerekir. İdare yürütmenin durdurulması kararı üzerine ilk tesis ettiği işlemin aksin yönünde işlem tesis etmektedir. Yürütmenin durdurulması kararları geçmişe etkili sonuç doğurduğundan yürütmenin durdurulması kararı üzerine görevine başlayan kişinin mahrum kaldığı parasal haklarının da tazmin edilmesi gerekir. Zira yürütmenin durdurulması kararları da yukarıda belirtildiği üzere geçmişe etkili sonuç doğururlar. Yine aynı şekilde idare kamu görevlisine olumsuz sicil vermiş ve işlemin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmişse idare, karar doğrultusunda yeniden bir sicil notu vermesi gerekir.

İdare hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak yargı kararlarını gecikmeksizin ve kararda belirtilen şekilde uygulaması gerekir. Yargı kararını etkisizleştirecek uygulamalardan kaçınmalıdır. Kamu görevlisi hakkında tesis edilen atama işlemine karşı açılan davada işlemin
yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmesi üzerine karar doğrultusunda görevine

111 a.g.e. , sahife 80
112 ÇAĞLAYAN, sahife 234

başlatılan ilgilinin 20 gün sonra yargı kararında belirtilen gerekçeler gözetilmeksizin aynı konumda başka bir ile atanmasında yargı kararının uygulanmasından kaçınma söz konusu olacaktır.

Benzer nitelikteki bir olayda mahkemece, Devlet Hastanesinde baştabip olarak görev yapmakta iken Çatalca Devlet ve Bölge Hastanesine uzman hekim olarak atanmasına yönelik işlemin iptali istemiyle açılan davada İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2004/2037 Esas,
2006/780 Karar sayılı 30.3.2006 tarihli kararı;

“İdarenin yargı kararlarına uyması ve bu kararların gereklerine göre gecikmeksizin işlem ya da eylemde bulunmak zorunda olması aynı zamanda “Hukuk Devleti” ilkesinin de bir gereğidir. Anayasanın 2.maddesinde yer alan bu ilke karşısında idarenin mahkeme kararlarını “aynen” ve “gecikmeksizin” uygulamaktan başka bir seçeneği bulunmamaktadır.

Bu durumda artık idarenin ‘takdir yetkisi’ değil ‘bağlı yetki’ durumu söz konusudur. Bu açıklama doğrultusunda, yargı kararı ile atama işleminin hatalı olduğu tespit edilerek göreve iade edilen personel hakkında idarece kısa bir süre sonra hukuken geçerli yeni
bir gerekçe olmaksızın tekrar aynı nitelikte işlem tesis edilmesi durumunun ise yargı kararını etkisiz bırakarak hukuk devleti ilkesine, hukuka saygılı idare anlayışına büyük zarar vereceği, bunun ise Anayasa ile kurulan ve korunulan kurum ve değerleri yaralayacağı tartışmasızdır. Bu nedenle, anılan Anayasa ve Yasa maddesi doğrultusunda azami olarak belirlenen sürede yargı kararı uyarınca eski görevine iadesi yapılan personelin ikinci bir atama işlemine tabi tutulması ancak kamu vicdanını yaralamayacak ve yargı kararını etkisizleştirme şeklinde algılanmayacak makul bir süre geçmesi veya hukuken kabul edilebilir yeni sebeplerin ortaya çıkması halinde mümkün olabilecektir.”

Yürütmenin durdurulması kararı üzerine yürütme ve idarenin Anayasal görevi, hukuka uygunluk karinesinden yararlanma ve kendiliğinden uygulama durumu sona ermiş olan idari tasarrufu askıya almak ve bu karar yeni bir yargı kararıyla ortadan kaldırılıncaya veya dava sonuçlanıncaya kadar tasarruftan önceki hukuki durumun geri gelmesini sağlamaktır.

2.6. YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KARARLARININ YERİNE GETİRİLMEMESİNDEN DOĞAN SORUMLUKLAR
Etkin hukuki bir koruma ve yargı denetimi sadece yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi ile değil, ayrıca bu kararın fiilen uygulanması ile sağlanabilir. Yargı kararlarının yerine getirilmesi her şeyden önce bir Anayasa emri olduğundan, idarenin ve yöneticilerin
yürütmenin durdurulması kararlarını geciktirmeden derhal yerine getirmeleri zorunludur. 113

Dolayısıyla yürütmenin durdurulması kararlarının gereklerinin yerine getirilmemesi başlı başına Anayasaya ve hukuka aykırılık teşkil eder.114

2.7. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARLARININ UYGULAMA HALLERİ
2.7.1.Hiç Uygulamama
İdarenin yargı kararına göre yapması gereken işlem ve eylemleri hiç yapmaması, idarenin tamamen hareketsiz kalmasıdır. İdare yürütme kararının gereklerini yerine getirmemekte, pasif kalması gerektiği halde aktif olarak hareket etmesi ya da aksine işlem
yapması gerekirken yapmamasıdır.

Bir kamu görevlisinin göreve son verme işlemi hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilmiş olmasın rağmen idarenin memuru görevine başlatmaması, yargı kararının hiç uygulanmaması demektir.

113 KALABALIK, İdari Yargılama, sahife 327
114 ALTAY, sahife 106; ASLAN, sahife 83

2.7.2.Geç Uygulama
Bu ihtimalde idare yargı kararını uygulamış, fakat makul süre içinde uygulamamıştır. İdare yargı kararını en geç 30 gün içinde uygulamalıdır. Dolayısıyla bu 115 116 süre geçtikten sonra yargı kararını uygulamışsa geç uygulama söz konusudur. Ancak idare
yargı kararını 30 gün içinde uygulamış olsa bile makul sürede uygulamamış olabilir.

İdare, kendisine tebliğ edilen yürütmenin durdurulması kararı hemen uygulanabilecek nitelikte ise idarenin 30 günlük sürenin dolmasını beklemesi hukuk devleti ilkesi ile bağdaşmaz. Zira bu süre idareye bazı işlemlerin yerine getirilmesi için tanınmış bir hazırlık
devresidir, yoksa her yargı kararı için 30. günün beklenmesini kapsamamaktadır.

2.7.3.Eksik Uygulama
İdare kararı uygulamaktadır. Ancak kararın tam uygulanmış sayılması için gerekli tüm işlem ve eylemleri yapmamaktadır. Karardan elde edilen tüm hakları ilgiliye sağlamamaktadır. Uygulanmayan kısımlar kararın uygulanmaması halini oluşturur ve sorumluluğa neden olur.

Örneğin, vergi idaresinin mahkeme kararından sonra, vergi ve cezayı miktar olarak hesaplayıp fazlayı geri vermesine rağmen, cezanın tümünü değiştirmemesi, bir eksik uygulama oluşturur.117

2.7.4.Şekli Uygulama
İdare dış görünüş olarak kararı uygulamaktadır. Fakat asıl amacı, uygulamamaktan doğan yaptırımlardan ve sorumluluktan kurtulmaktır, kararı uygulama isteğinde değildir. İdare

115 ÇAĞLAYAN, sahife 301
116 KILINÇ, sahife 96
117 ÇAĞLAYAN, sahife 302

makul süre içinde, kararın gerektirdiği işlemleri yapar, fakat hemen arkasından bu kararı etkisiz hale getirecek işlem ve eylemlerde bulunur ki, yargı kararında belirtilen durum ve şartlara da aykırı hareket edilmiş olur.

Danıştay, bu tür karar uygulamalarını, kararın uygulanması olarak kabul edilemeyeceğini belirtmektedir. Dolayısıyla bu tür uygulamalarla kararın uygulanması söz konusu olamayacağından yaptırımlardan kurtulunamayacaktır.118

Yürütmenin durdurulması kararlarının yerine getirilmemesinden dolayı hem idarenin hem de belli koşullar altında kararı yerine getirmeyen kamu görevlisinin sorumluluğu söz konusu olmaktadır.

2.8. İDARENİN SORUMLULUĞU
Anayasa hükmü gereği idarenin yargı kararlarına uyması ve harekete geçerek makul süre içerisinde bu kararların gereklerine göre işlem yapması ve eylemde bulunması gerekmektedir.

İdarenin denetimine tabi eylem ve işlemleri hakkında anayasal yetkisine dayanarak karar veren idari yargı organlarının verdikleri kararların anayasal tasarruf olması açıklığı karşısında idarenin buna uyma zorunluluğu vardır. Uymamanın Anayasaya aykırılığı tartışmasızdır. Yargı kararının kasten uygulanmaması, tipik bir hizmet kusurudur. Yargı 119

118 a.g.e., sahife 303
119 SAVCI Bahri, İdari Yargı Kararlarının Uygulanması Sempozyumundaki Konuşma Özeti, DD, Y. 6, S. 20-23, 1976, sahife 95

kararlarının uygulanmaması hizmet kusuru oluşturduğundan, idare aleyhine açılacak 120 tazminat davasının da idari yargı mercilerinde görülmesi gerekmektedir.121

Yargı kararlarının uygulanmamasından doğan sorumluluğunun hizmet kusuru oluşturduğu yargı içtihatlarıyla geliştirilmiştir. Yargı kararlarının uygulanmamasından doğan sorumluluk ağır hizmet kusuru teşkil ettiğinden idarenin tazminata mahkum olacağı da açıktır.
Anayasamızın 125. maddesine göre idarenin kendi eylem ve işleminden doğan zararı ödemekle yükümlü olduğu belirtilmiştir. Anayasanın bu hükmüne göre yargı kararlarının uygulanmamasından zarar gören kişiler idareye karşı dava açarak zararlarının tazminini
isteyebileceklerdir. İdarenin tazminata mahkum edilebilmesi için yürütmenin durdurulması kararının hiç uygulanmamış, geç uygulanmış veya amacına uygun biçimde uygulanmamış olması yeterlidir.

Davacının, idarece yargı kararının gereği gibi uygulanmadığından bahisle açılan davada verilen kararın temyiz incelemesi sonucunda Danıştay 5. Dairesi, 1986/183 Esas, 1987/1659 Karar ve 26.11.1987 tarihli kararı incelendiğinde;

“Anayasa’nın 138. maddesinde idarenin mahkeme kararlarının gereğini yerine getirmek için eylem ve işlem yapma zorunluluğu olduğu, kararların yerine getirilmesini geciktiremeyeceğini ve değiştiremeyeceği 125. maddesinde de idarenin kendi eylem ve işleminden doğan zararı ödemekle yükümlü olduğu hükme bağlanmıştır.

120 Hizmet kusuru; kamu hizmetlerinin gereği gibi işlememiş olmasından, aksamasından, gecikmesinden, yanlışlık yapılmasından ve buna benzer sebepler yüzünden özel kişilerin doğrudan doğruya uğradıkları zararların devletçe karşılanmasını ifade etmektedir.
121 ALTAY, sahife 2

2577 Sayılı İYUK’ nun 28. maddesiyle de mahkeme kararlarının icaplarına göre işlem yapılmayan ve eylemde bulunulmayan hallerde idare aleyhine maddi ve manevi tazminat davası açma hakkı ilgililere tanınmıştır.

Olayda, davacının, iptal kararı üzerine, 1.3.1985 tarihinde göreve başlatıldığı ve 4.3.1985 tarihinde yeniden görevinden alındığı, idarece haklı nedenlerin gösterilmemesi ve kanıtlanmaması durumunda, iptal kararını etkisiz bırakma sonucu doğuran bu yoldaki
uygulamanın idare için hizmet kusuru teşkil edeceği açıktır. Bu nedenle …. İdare Mahkemesince, iptal kararı gereğinin biçimsel olarak birkaç gün için yerine getirilmesi yeterli sayılarak, bu kararın uygulanmamış olduğu sonucuna varılmasında ve davacının göreve
başlatıldıktan üç gün sonra görevden alınmasının nedenleri araştırılmadan tazminat isteminin reddedilmesinde hukuki isabet bulunmadığına” karar verilmiştir.

Yürütmenin durdurulması kararının yerine getirilmemesi nedeniyle açılacak olan tazminat davası maddi ve/veya manevi olabilir. Bu zararların ödenmesi için ilgililerin maddi veya manevi zarara uğramış olmaları gerekir. Maddi zarar kararın uygulanmaması nedeniyle
uğranılan zararı karşılamaya yöneliktir. Bazen kararın yerine getirilmemesi maddi değil, ancak manevi zarar ortaya çıkarabilir. Davacının, 5.000 YTL manevi tazminat ödenmesi talebiyle açtığı davada İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2004/2037 Esas, 2006/780 Karar
sayılı 30.3.2006 tarihli kararı incelendiğinde;

“Manevi tazminat, Patrimuanda meydana gelen bir eksilmeyi karşılamaya yönelik bir tazmin aracı olmayıp, manevi tatmin aracıdır. Başka türlü giderin yollarının bulunmayışı veya yetersiz kalışı, manevi tazminatın parasal olarak benimsenmesini zorunlu hale getirmektedir. Olayın gelişimi ve sonucu, ilgilinin durumu itibariyle uğradığı manevi zarara karşılık takdir edilecek manevi tazminatın belirlenmesinde manevi tatmin aracı olması idarenin olaydaki kusurunun niteliği, ağırlığı, idarenin eylemi nedeniyle kişinin manevi değerlerinde bir eksilme olması, olayın üzerinde bırakacağı üzüntü, acı ve sarsıntının etkisi gibi hususlar göz önüne alınacaktır. Manevi tazminata hükmedilebilmesi için kişinin fizik yapısını zedeleyen yaşama ve kazanma gücünün azalması sonucu doğuran olayların meydana gelmesi ve idarenin hukuka aykırı bir işlem ve eylemi sonucunda ağır bir elem ve üzüntünün duyulmuş olması veya şeref ve haysiyetinin rencide edilmiş bulunması gerekir.

Yukarıda manevi tazminata ilişkin olarak yapılan açıklamalar göz önüne alındığında, davacı hakkında daha önceden yapılan görevlendirme ve atama işlemlerine karşı açılan davalarda iptal kararları verilmesine karşın davalı idarenin ısrarla aynı nitelikte işlem tesis
etmeye devam ederek yargı kararlarını etkisiz hale getirmek amacı güttüğü ve bu durumun da davacıya etkileyeceği açık olduğundan 5.000.00 YTL manevi tazminatın ödenmesi gerekmektedir” şeklinde karar verilmiştir.

İdarenin tazminat ödemiş olması kararın uygulanma yükümünü ortadan kaldırmaz. Ayrıca idarenin yürütmenin durdurulması kararını veya iptal kararını uygulamaması nedeniyle tazminat ödemesi, yargı kararını yerine getirmemek için bir neden olamaz. Yani idarenin yargı kararını uygulama ya da tazminat ödeme noktasında seçim hakkı yoktur.

Yürütmenin durdurulması kararı verildikten sonra davanın esastan reddedilmiş olması idarenin yürütmenin durdurulması kararını uygulamamasına bir neden teşkil etmeyeceğinden, esastan reddedilen davada verilen yürütmenin durdurulması kararının gereklerini yerine getirmeyen idarenin tazminata hükmedileceği açıktır. Zira davanın esastan reddedilmiş olması yürütmenin durdurulması kararı ile askıya alınan işleme icrailik özelliğini yeniden kazandıran ve idarenin işlemi uygulama yetkisinin devamına ilişkindir. Ayrıca idarenin, işlemin yürütülmesinin durdurulması kararı üzerine kararın gereklerini yerine getirmek için esastan verilecek kararı bekleme gibi bir şansı olmadığından yürütmenin durdurulması kararının gereklerini yerine getirmek zorundadır.

Yargı kararını uygulamayan idare aleyhine açılan tazminat davasında verilecek hüküm, yargı kararının uygulanmamasında sorumlu olan kamu görevlisinin de hakkını etkileyecek nitelikte olduğundan kamu görevlisinin de davalı idare yanında davaya katılmasında menfaati vardır. Zira idarenin yürütmenin durdurulması kararının gereklerini yerine getirmeyerek tazminat ödenmesine sebebiyet veren kamu görevlisine rücu hakkı vardır. Çünkü idare 122 ödemiş olduğu tazminat için kusuru oranında kararı uygulamayan görevliye rücu edebilecektir. Ancak bunun için idarenin görevliye adli yargıda dava açması gerekmektedir. 123Davacının, yoksun kaldığı parasal haklarının ve 5.000 YTL manevi tazminatın ödenmesine karar verilmesi talebiyle açılan davada İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 2005/1843 Esas sayılı dosyada verdiği kararda;

“Açıklanan nedenlerle dava konusu işlemin iptaline yoksun kalınan parasal hakları ile 5.000.-YTL manevi tazminatın dava açma tarihinden (16.4.2004) itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalı idarece yargı kararını uygulamaktan kaçınan yetkililere rücu edilmek
üzere davacıya ödenmesine” karar verilmiştir.

Yürütmenin durdurulması istemiyle idare aleyhine açılacak davalar idari yargı mercilerinde açılacaktır. Zira yürütmenin durdurulması kararının gereklerini yerine

122 Anayasamızın 129. maddesinde “Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir” hükmü yer almaktadır. Anayasada davanın idare aleyhine açılacağı belirtilmekte ise yargı kararını uygulamama kamu görevlisi açısından tamamen kişisel kusuru gündeme getirdiğinden yargı kararını kasten uygulamayan kamu görevlisi hakkında da adli yargıda bizzat kendisine karşı tazminat davası açılacaktır.
123 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 13. maddesinde “Kişiler kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı bu görevleri yerine getiren personel aleyhine değil, ilgili kurum aleyhine dava açarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hükmündeki değerli kâğıtların ilgili personel tarafından zimmete geçirilmesi halinde, zimmete geçirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafından hak sahibine ödenir. Kurumun, genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır. İşkence ya da zalimane, gayri insani veya haysiyet kırıcı muamele suçları nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince verilen kararlar sonucunda Devletçe ödenen tazminatlardan dolayı sorumlu personele rücu edilmesi hakkında da yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır” düzenlemesi bulunmaktadır.

getirmeyen idare hizmet kusuru işlemiş olacağından tazminat davası da bu ilkeler çerçevesinde idari yargıda görülecektir.

İdari yargı yerlerince verilen yürütmenin durdurulması kararının gereklerini yerine getirmeyen idareye karşı açılacak maddi ve manevi tazminata ilişkin süre konusunda 2577 Sayılı İYUK’da bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak yerleşmiş yargı içtihatlarında yargı kararını uygulamayan idare aleyhine 10 yıllık genel zamanaşımı süresi içinde dava açılabilecektir. Yürütmenin durdurulması kararının idareye tebliğ edilmesinden sonraki 30 gün içinde yerine getirilmemesi üzerine ilgili 10 yıllık genel zamanaşımı süresi içinde idareye başvurur talebin reddedilmesi üzerine süresi içinde (60) gün içinde dava açması gerekir.

2.9. KAMU GÖREVLİSİNİN KİŞİSEL SORUMLULUĞU
İdare adına hareket eden kişinin, yargı kararlarını uygulamaya zorlanması için, kişisel olarak sorumlu tutulması etkili bir yoldur. İdare üstlendiği kamu hizmetlerini yerine getirmek için ajan denilen kamu görevlileri vasıtasıyla yürütüldüğüne göre, hizmetin devamı sırasında veya hizmetin görümü sırasında hizmetin işlememesi, geç işlemesi veya gereği gibi işlememesi durumundan kaynaklanan zararların hizmetin görümünden kaynaklanması nedeniyle idare tarafından tazmin edilmesi gerekmektedir.

Zira idare üstlendiği kamu hizmetlerini yerine getirmek için istihdam ettiği kamu görevlilerinin en iyi şekilde eğitilmesinden ve görevlerini verimli bir biçimde yerine getirmesinden sorumludur. Kamu görevlilerinin işlem ve eylemlerinden doğan zararlar da idarenin zararı kabul edilir. Zira idarenin kamu hizmetinin yürütümü için seçtiği kamu görevlisini üzerinde bakım, denetim ve gözetim yükümlülüğü vardır. Zira idare, işlemi istihdam ettiği üçüncü kişi tarafından yerine getirilmesi idarenin sorumluluğunu kaldırmaz. Ancak bazen öyle durumlar olur ki, kamu görevlisinin verdiği zarar tamamen ifa ettiği hizmetin dışında bir zarardır ve bu zararın ifa edilen hizmetle herhangi bir illiyet bağı yoktur.

İşte kamu görevlisinin bu nitelikteki eylemlerinden dolayı verdiği zararlar kişisel kusur sayılır ve bu zararın tazmini için kamu görevlisine adli yargıda tazminat davası açılabilir.

Kişisel kusur, idare ajanının kamu görevini yerine getirirken, idare fonksiyonu, kamu görevi gerek ve koşullarına aykırı ve yabancı olan, bu nedenle idareye atıf ve isnad olunamayan, doğrudan doğruya ajanın şahsına isnad olunan kişisel sorumluluğunu gerektiren
tutum ve davranıştır. Başka bir anlatımla kişisel kusur, bir kamu görevlisinin, idare tüzel kişiliği ile bağlantı kurulamayacak surette, kişilere zarar vermesidir. Hizmet kusuru kişisel kusur ayrımının önemi, kişisel kusur söz konusu olduğu durumda ajanın, hizmet kusuru
olduğu durumda ise, sadece idarenin sorumlu tutulabilecek olmasıdır.124

Ancak yargı kararının uygulanmamasının söz konusu olduğunda ilgili isterse idareye aleyhine idari yargı yerinde, isterse, yargı kararını kasten uygulamayan kamu görevlisine karşı da adli yargıda tazminat davası açabilecektir.

Bir olayda hizmet kusuru mu yoksa kişisel kusur mu olduğu olayın oluş biçimi, kamu görevlisinin ifa ettiği görev, zararın niteliği dikkate alınarak uyuşmazlığa bakmakta olan yargı yerince tespit edilir.

Bir olayda hizmet kusuru ile kişisel kusurun birlikte söz konusu olduğu durumlarda ise; ilgili idari yargıda dava açacaktır. Mahkeme zararın meydana gelmesinde idarenin mi yoksa ajanın mı kusurlu olduğuna ya da ikisinin birlikte kusurlu olduğuna karar verecektir.
Yalnız olayda kamu görevlisinin kişisel kusuru söz konusu olup, idarenin hizmet kusuru söz konusu değilse bu durumda sadece yargı kararını kasten kin, garez, kıskançlık veya intikam hissiyle hareket ederek uygulamayan kamu görevlisi aleyhine adli yargıda
tazminat davası açılması gerekmektedir.

124 ÇAĞLAYAN, sahife 315

Yürütmenin durdurulması kararını uygulamayan kamu görevlisi aleyhine adli yargıda tazminat davası açılabilmesi için kamu görevlisinin kasıtlı hareket etmesi gerekir. Yürütmenin durdurulması kararını kasıtlı olarak kin, garez, husumet gibi saiklerle hareket ederek
uygulamamış olması gerekir.

Yürütmenin durdurulması kararının uygulanmaması halinde ilgili dilerse idare aleyhine idari yargıda hizmet kusuruna ilişkin esaslar dâhilinde tazminat davası açabileceği gibi kararı kasten yerine getirmeyen kamu görevlisi aleyhine de haksız fiil esasları dahilinde
adli yargıda dava açılabilecektir.

Yargı kararını kasten yerine getirmeyen kamu görevlisi aleyhine adli yargıda dava açılması, kamu görevlilerinin yürütmenin durdurulması kararlarını yerine getirmemesi, tam anlamıyla hukuk dışı bir eylem olmasındandır. Kamu görevlisi hukuk dışı bu eylemi
nedeniyle Borçlar Kanununda yer alan haksız fiil hükümlerine göre sorumlu olacaktır. Zira burada kamu görevlisinin hizmet kusuru dışında kişisel kusuru söz konusudur. 125

Ayrıca yargı kararını uygulamamak kamu görevlisi açısından 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 237. maddesinde ifade edilen görevi kötüye kullanma suçunu oluşturur. Ayrıca 126 yürütmenin durdurulması kararının gerekleri doğrultusunda işlem ve eylemde bulunmayan kamu görevlisi hakkında disiplin yönünden de işlem yapılır. Yürütmenin durdurulması kararının uygulanmaması nedeniyle açılan tazminat davalarında yargı yeri taleple bağlıdır. Yargılama sırasında uğranılan zarar talep edilen zarardan fazla bile olsa taleple bağlı kalındığından talepten fazlasına hükmedilemeyecektir.

125 ÇAĞLAYAN, Sahife 315
126 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 237. maddesinde “Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan hâller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir kazanç sağlayan kamu görevlisi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan hâller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir kazanç sağlayan kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır” kuralı yer almaktadır.

Yine aynı şekilde uğranılan zarar nedeniyle talep edilen tazminata faiz isteminin dava dilekçesinde belirtilmesi gerekir. Aksi takdirde daha sonra verilecek savunmaya cevap dilekçesinde faiz istenmesi talebin genişletilmesi yasağı kapsamında bulunduğundan değerlendirilmesi söz konusu değildir. Davacının, 10.000 YTL maddi tazminatın ödenmesi talebiyle açtığı davada; “İdari yargı yerlerinde dava konusu edilen uyuşmazlıkların dava dilekçelerinde açık bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir. Dava dilekçesinde dava konusu olarak gösterilen uyuşmazlıkların yargılama sürecinde değiştirilmesi mümkün görülmediğinden sonradan verilen (2. Savunmaya cevap) dilekçesinde faiz istenilmesi davanın genişletilmesi yasağı kapsamında kaldığından faiz istemine itibar edilmemiştir.” şeklinde karar verilmiştir.127

Davacının yargı kararının uygulanmaması nedeniyle uğradığı maddi zararın hangi kalemlerden oluştuğunu ortaya koyması gerekmektedir. Manevi tazminat bir tazmin aracı olmayıp bir tatmin aracı olduğundan zararın miktarını tespit etmek olayın oluş biçimi,
idarenin kusuru, ilgili üzerinde bırakacağı etki gibi hususlar göz önüne alınarak yargı yerince takdir edilir.

Manevi tazminata hükmedilebilmesi için kişinin fizik yapısını zedeleyen yaşama ve kazanma gücünün azalması sonucunu doğuran olayların meydana gelmesi ve idarenin hukuka aykırı işlem veya eylemi sonucu ağır bir elem ve üzüntünün duyulmuş olması veya şeref ve haysiyetinin rencide edilmiş bulunması gerekir.

127 İstanbul 4. İdare Mahkemesinin E 2005/1843 sayılı kararı

KAYNAKÇA:
AKURAL Sami, İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması Ve Yürütmenin
AKYILMAZ Bahtiyar, İdare Hukuku, 2004
AKYILMAZ Bahtiyar, İdari İşlemin Yapılış Usulü, 2000
ALFA İlhan Özay, Günışığında Yönetim Yargısal Korunma, 1996
ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, Anayasa Yargısı Ve Türk Anayasa Mahkemesi, 1999
ALPAR Erol, Yönetimin Hareket Serbestîsi Alanının Yargısal Denetimi ve Sınırları
ALVER Cemil, İdari Yargılama Usulü Kanunu, 1994
ASLAN Zehreddin, İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması, 2001
ASLAN Zehredin– ÖZCAN Hüseyin - GEMALAMAZ H. Burak, Türkiye’de Ve Ulusal üstü Hukukta Bireylerin Yargısal Korunması, 2004
ATAR Yavuz, Türk Anayasa Hukuku
BAL Yakup – KARABULUT Mustafa - ŞAHİN Yahya, İdari Yargılama Usulü İle İlgili Danıştay 10. Dairesinin Seçilmiş Kararları, 2003
BİLGEN Pertev, Kanunların Uygulanmasının Anayasa Mahkemesi Tarafından Durdurulması, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 33. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, 1995
BÜYÜKYAKA Cüneyt, İdari Yargılama Usul Hukukunda Temyiz Aşamasındaki Yürütmenin Durdurulması Kararının Özelliği, İstanbul Barosu Dergisi, C-78, S, 2004/1
CANDAN Turgut, “İdari Yargılama Usulü Kanununda Yapılan Son Değişiklikler Çerçevesinde Yürütmenin Durdurulması II” Yaklaşım Dergisi, Y.2,S,23
CANDAN Turgut, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu, 2005
COŞKUN Sabri – KARYAĞDI Müjgan, İdari Yargılama Usulü Örnek İçtihatlarYorumlar, 2001
ÇAĞLAYAN Ramazan, İdari Yargı Kararlarının Sonuçları Ve Uygulanması, 2000
DEMİRKOL Selami - TEKİN M. Önder – TOKTAŞ Nihat, Danıştay İdari Dava Daireleri Karar Özetleri, 2006
DEMİRKOL Selami - BAŞ Zuhal Bereket, İdari Yargıda Dava Açma Ve Davaların Takip Usulü, 2005
DERDİMAN R. Cengiz, İdari Yargının Genel Esasları, 2004
DOĞAN İlyas, Alman ve Türk Anayasa Yargısında Yürürlüğü Durdurma,2. (Tıpkı)Baskı, Diyarbakır Nisan 2000.
ERKUT Celal, “İdari Yargının Yeniden Yapılandırılmasında Yargılama Hukuku Kuralarının Etkinleştirilmesi Sorunu”, İdari Yargının Yeniden Yapılandırılması Ve Karşılaştırılmalı İdari Yargılama Usulü Sempozyumu, 2001
EVREN Altay, İdari Yargı Kararlarının Uygulanmamasından Doğan Uyuşmazlıklar,2004
GÖZLER Kemal, İdare Hukuku Dersleri, 2002
GÖZÜBÜYÜK A. Şeref, Yönetsel Yargı
GÜRAN Sait, İdari İşlem Ve İdari Yargının Kuruluş Ve İşleyişine İlişkin Temel Esaslar,C.77, 2003
HONDU Selçuk, “İdare Ve Vergi Mahkemelerinden Verilen Yürütme Kararlarına İtiraz”
KABAOĞLU İbrahim, Özgürlükler Hukuku, İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı Üzerine Bir Deneme,1994
KALABALIK Halil, İdari Yargılama Hukuku, Değişim Yayınları, 2003
KARAVELİOĞLU Celal, Açıklama ve Son İçtihatlarla İdari Yargılama Usulü Kanunu, C. 2, 6. Bası, Ankara 2006.
KARYAĞDI Coşkun - GÖZÜBÜYÜK A. Şeref - TAN Turgut, Yönetsel Yargı, 2005
KAYHAN Mehmet, İdari Davalarda Yürütmeyi Durdurma, 2008
KILINÇ Bahadır, Anayasa ve İdare Hukukunda Yürütmenin Durdurulması, Ankara 1998.
KIRATLI Metin, İdari Yargı Kararlarının, Özellikle Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Uygulanmaması Konusunda T.B.B Yönetim Kurulu’nun Görüşleri, 1975
KIZILOT Şükrü, Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, Ankara 1999.
ODYAKMAZ Zehra, Yürürlüğü Durdurma, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 33. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, 1995
ÖZBALCI Yılmaz, Vergi Davaları
ÖZBEY Özcan, İdari Yargı Kararlarının Uygulanmamasından Doğan Hukuki Ve Cezai Sorumluluk, 2009
ÖZER Attila, Anayasa Hukuku, 2003
RUHİ Emin, Aüehf’nin 10. Öğretim Yılana Armağan, 2001
SAVCI Bahri, İdari Yargı Kararlarının Uygulanması Sempozyumundaki Konuşma Özeti, CDD,Y.,6,S.20-23, 1976
SEZGİNER Murat, Ayrılabilir İşlem Kuramı, 2000
TİRYAKİ Refik, İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması Ve Bazı Sorunlar, 2002 Durdurulması Kararlarının Etki Ve Sonuçları, 1976
YAMAN Murat, Açıklamalı İçtihatlı Dilekçe Örnekli Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanunu, 2006
YILDIRIM Resul, İdari Para Cezaları Karşısında Yargısal Korunma, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2005 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu 6352 Sayılı Yargı Hizmetlerinin Etkileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yoluyla İşlenen Suçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun
www.anayasagundemi.com